Hoe kan het toch dat kinderen een taal sneller oppikken dan volwassenen? Of dat kinderen creatievere oplossingen voor problemen bedenken dan volwassenen of juist dingen nog niet snappen die voor ons heel helder zijn? Waarin verschillen het kinderbrein en het volwassen brein? Hoe functioneert het kinderbrein precies? We leggen het aan de hand van onderzoek uit.

Bij Tijdwinst.com geven we al 20 jaar trainingen in o.a. snellezen, geheugentechnieken & mindmappen. De werking van het brein speelt daarbij natuurlijk een grote rol. Nu is het gelukkig zo dat je je brein kunt hacken door allerlei slimme technieken aan te leren. Maar wist je dat de basis van je hersenen al in de eerste 25 jaar van je leven – en dan met name in de eerste 3 jaar – wordt gelegd? Laten we een sprong terug in de tijd – naar jouw kindertijd – maken. Hoe werkt het kinderbrein precies?

Je kunt er allerlei dikke pillen voor lezen. (En als je hebt geleerd snel te lezen, ga je daar best vlot doorheen!) Lees in dat geval bijvoorbeeld het boek ‘Het kinderbrein’ van John Medina. Of bekijk het KRO-programma Brandpunt over het kinderbrein. Daarin vertelt kinderpsychiater Bruce Perry dat het kinderbrein gevoeliger is voor schade dan gedacht. Niet de vrolijkste video, wel waardevol om te kijken en zo te snappen hoe het kinderbrein – na traumatische of stressvolle gebeurtenissen – werkt.

Maar als je liever (lekker efficiënt!) de korte samenvatting krijgt, lees dan deze beknopte uitleg over hoe het kinderbrein werkt, hoe je het stimuleert en hoe het brein zich ontwikkelt. Handig om te weten als je zelf kinderen hebt of gewoon om beter te snappen waarom je driejarige neefje zijn driftbuien soms niet kan inhouden.

De eerste 3 jaar van je leven zijn cruciaal

De ontwikkeling van de hersenen gaat het hele leven door, maar in de kindertijd maakt het brein – net als een kind zelf – een flinke groeispurt. Baby’s worden geboren met zo’n 30% van hun uiteindelijke hersencapaciteit. Het brein is dus in de zwangerschap al deels ontwikkeld. In het eerste half jaar krijgt het brein van een baby twee keer de grootte die het had.

In de drie eerste levensjaren komt daar de overige 70% hersencapaciteit bij.

Per seconde leggen kinderen tot 3 jaar maar liefst 700 nieuwe hersenverbindingen. Niet gek dus dat de meeste baby’s en peuters nogal wat slaap nodig hebben; hun brein is continu druk bezig.

Na driejarige leeftijd stopt de ontwikkeling van het kinderbrein niet; zeker tot de 25 jaar gaat dit in rap tempo door. Wees gerust: ook daarna valt er nog genoeg te leren en ontwikkelen. Maar het klopt dat de meeste verbindingen in je hersenen na je 25e verjaardag zijn gelegd.

Kinderen in de klasHoe ontwikkelt het kinderbrein zich?

De hersenen van kinderen ontwikkelen zich volgens kinderpsycholoog Jean Piaget in 4 fases. De hersenontwikkeling per leeftijd ziet er ongeveer als volgt uit:

  1. In de sensomotorische fase van 0 tot 2 jaar leren kinderen om de wereld om hen heen waar te nemen met hun zintuigen. Ook ontwikkelen ze in deze fase de motoriek en komt langzaam maar zeker de taalontwikkeling op gang.
  2. Daarna komt de pre-operationele fase van 2 tot 7 jaar. In deze fase gaat een peuter of kleuter de hersengebieden ontwikkelen die betrokken zijn bij het geheugen en de fantasie. Ook gaan ze in deze fase abstracte concepten begrijpen, zoals tijd.
  3. Dan is er van 7 tot 11 jaar de concreet operationele fase. Een groot deel van de hersenontwikkeling van kinderen is dan al afgerond. Maar in deze fase worden kinderen zich meer bewust van de gevoelens van anderen (ze ontwikkelen empathie) en van gebeurtenissen om hen heen.
  4. In de formeel operationele fase (vanaf 11 jaar) wordt het kinderbrein steeds beter in logisch redeneren, ruimtelijk inzicht en abstract denken. Zo blijft het functioneren van het kinderbrein zich verder ontwikkelen.

Bij kinderen zal je ook merken welke ontwikkelfases ze nog niet hebben doorgemaakt. Victor Mids van MINDF*CK laat in de video hieronder de logica van het kinderbrein van een vijfjarige zien. Hier zie je bijvoorbeeld dat jonge kinderen het logisch redeneren nog moeten ontwikkelen. Als je de tussenruimte tussen 5 kersen vergroot, denken kinderen van vijf jaar al snel dat er in de langere rij meer kersen liggen, ook als in beide rijen exact 5 kersen liggen.

Overigens benadrukt neuropsycholoog Jelle Jolles dat er misschien een algemeen patroon in de hersenontwikkeling zit, maar dat er uiteindelijk grote verschillen tussen kinderen zijn in de ontwikkeling van het kinderbrein. Niet elk brein is op hetzelfde moment rijp voor dezelfde vaardigheden. Het ene kind kan bijvoorbeeld al heel vlot de oren van je hoofd praten, maar is trager met lopen. Bij andere kinderen is dat precies andersom.

Wanneer is je brein volgroeid?

Je brein is biologisch volgroeid als je 20 tot 25 jaar oud bent. Daarna kunnen de hersenen overigens nog steeds veranderen. Door nieuwe dingen te leren en te proberen of je hersenen te trainen, kun je nieuwe verbindingen blijven leggen of bestaande verbindingen versterken. Tussen je 20e en 25e leg je vaak nog belangrijke nieuwe verbindingen aan. Zo schijnt het dat je brein zich in die levensfase nog verder ontwikkelt op sociaal vlak. Je leert je bijvoorbeeld meer aan te passen aan diverse sociale situaties.

Vanaf je 30e begint je brein te krimpen. En dat klinkt gelukkig heftiger dan het is. Het is echt niet zo dat je met elk extra levensjaar na je 30e een flink stuk hersencapaciteit inlevert. Hersengebieden kunnen bijvoorbeeld ook leren efficiënter samen te werken of functies van elkaar overnemen. Daar kun jij je hersenpan met training en nieuwe dingen leren een handje bij helpen. Goed nieuws dus!

Hoe werkt het brein van een kind?

Hoe het kinderbrein werkt, is afhankelijk van de leeftijd van het kind. Zo werkt het kinderbrein tussen 2 en 4 jaar anders dan dat van een kind van 4 tot 8 jaar, en is het weer anders bij een kind van 8 tot 12 jaar dat alweer tot meer in staat is.

Elk deel van het kinderbrein heeft een eigen taak en ontwikkelt zich op een eigen moment en tempo. Over het algemeen ontwikkelen de meest cruciale functies zich het eerst. Daarom vindt eerst de zintuiglijke ontwikkeling plaats en wordt bijvoorbeeld de hypothalamus ontwikkeld (die aangeeft dat je honger hebt of moet gaan slapen). De prefrontale cortex wordt pas veel later in het leven ontwikkeld. Dit hersengebied zorgt ervoor dat je nadenkt voordat je iets doet. Vandaar dat jouw peuterdochter misschien regelmatig huilend op de supermarktvloer ligt als ze dat ene toetje niet mee naar huis mag nemen.

Een kenmerk van het kinderbrein is dat het nog heel goed nieuwe verbindingen kan aanleggen. Op latere leeftijd (na je 25e) is dit lastiger. Dat verklaart ook meteen waarom met name jonge kinderen een taal vaak razendsnel oppikken, terwijl je op je 35e een stuk meer moeite moet doen om met DuoLingo je Spaans of Frans op te krikken. Een tweetalig kinderbrein ziet er dan ook qua hersenverbindingen anders uit dan het brein van een volwassene die meerdere talen spreekt.

Er wordt niet voor niets ook wel gesproken van de elasticiteit van het kinderbrein of de rekbaarheid van het kinderbrein. Kinderen kunnen makkelijker hun denkwijze inruilen voor een nieuwe, nieuwe dingen leren of zich zelfs een compleet nieuwe taal eigen maken dan volwassenen.

Kinderen die les krijgenHoe kun je de ontwikkeling van het kinderbrein stimuleren bij je kind?

Het kinderbrein is, zoals zoveel dingen, het gevolg van nature & nurture. Oftewel: het brein van een kind is deels genetisch bepaald. Maar wetenschap toont aan dat uiteindelijk vooral de omgeving bepalend is voor de mate waarin genetische factoren de hersenontwikkeling beïnvloeden. Een kind dat opgroeit in een omgeving met veel positieve stimulatie en groeikansen zal een andere hersenontwikkeling doormaken dan een kind dat veel alleen is en weinig uitdaging krijgt.

Als ouder (of als trotse tante, oom, vriend, grootouder of wie dan ook) kun je allerlei dingen doen om het kinderbrein te stimuleren. Dit zijn 7 wetenschappelijk onderbouwde tips waarmee je de hersenontwikkeling van een kind kunt stimuleren.

1. Beperk schermtijd

Uiteraard is het als ouder heel verleidelijk om je kind soms met een iPad op de bank te zetten als je tijd voor jezelf wilt. Maar schermtijd voor je kind is niet altijd een best idee. Natuurlijk kan een uur per dag weinig kwaad. Maar te veel schermtijd is niet bevorderlijk voor het brein.

Wist je dat zelfs de onschuldig lijkende peuterseries soms meer kwaad dan goed doen? Amerikaanse experts zijn er zeker van. Bekende kinderseries als Peppa Pig en CoComelon zijn zo onschuldig nog niet voor het kinderbrein. Dat zegt kinderontwikkelingspecialist Jessica Sannes. Zij stelt dat jonge kinderen vooral gefocust zijn op de effecten van een programma (zoals licht, geluid en kleuren), niet zozeer op de inhoud. Programma’s als CoComelon barsten van de special effects, wat het een nogal intense ervaring voor kinderen maakt om naar te kijken.

Hun hersenen raken er al snel door overgestimuleerd. Het gevolg is dat ze slecht slapen en alle prikkels en informatie niet kunnen verwerken, of zelfs hun concentratievermogen verliezen.

Sannes legt verder uit dat het brein zich razendsnel ontwikkelt in de eerste twee/drie jaar van een mensenleven. Overstimulatie door programma’s met veel prikkels is dan schadelijk. Volgens haar zijn tv-shows vol geluid, felle kleuren en prikkels haast als drugs:

Hoe meer prikkels de show geeft, hoe meer dopamine het kinderbrein aanmaakt. Daardoor kunnen jonge kinderen zelfs “verslaafd” en daarmee in elk geval ontregeld raken als ze naar drukke tv-series kijken. Het brein raakt er dan aan gewend om overgestimuleerd te worden, en kan wellicht ook op latere leeftijd moeilijker focussen.

En aangezien gefocust werken je hele leven lang belangrijk is, is het best fijn om je kind daar een handje bij te helpen. Oftewel: zet de tv uit. Ook al levert dat je 5 minuten een “Ja maar, het was net zo spannend!”-jammerend kind op.

2. Laat je kind gerust gamen (maar niet té veel)

Je zou denken: de schermtijd moet omlaag, dus gamen is geen goed idee. Maar nee, het effect van gamen op het kinderbrein kan juist positief zijn.

Spelen, ook als het om digitale games gaat, is volgens UvA-onderzoek soms juist goed voor de ontwikkeling van het kinderbrein. Gamen helpt om nieuwe vaardigheden te leren en stimuleert onder andere het reactievermogen, werkgeheugen en ruimtelijk inzicht.

Het gevaar is wel dat gamen kinderen binnen houdt en dat ze er veel door zitten. Dus het blijft belangrijk om je zoon of dochter eens in de zoveel tijd achter de PC vandaan te plukken. Ook om een gameverslaving te voorkomen – iets waar steeds meer jongeren mee kampen.

3. Stimuleer het kinderbrein met muziek

Mark Mieras (natuurkundige met een specialisme in hersenontwikkeling) verdiepte zich in het kinderbrein en schreef het artikel ‘Wat muziek doet met kinderhersenen’ over de conclusies uit onderzoek naar muziek en het kinderbrein. Hij benadrukt dat je kind naar Mozart laten luisteren niet per definitie slimmer maakt. Wel kwam hij andere interessante bevindingen tegen:

  • Muzikale training helpt om beter te luisteren. Muziek maakt de hersenen beter in staat om ruis te filteren en dus de relevante informatie uit geluid te halen. En laat luisteren – wat je deels oefent door naar muziek te luisteren – nu een kritische factor zijn voor kinderen om dingen te leren en te begrijpen.
  • Goed luisteren helpt ook om klanken te onderscheiden, wat essentieel is om te lezen. Niet goed luisteren kan ervoor zorgen dat kinderen letters en klanken moeilijker kunnen koppelen, wat dan weer tot taalproblemen (zoals woordblindheid) kan leiden. Met muziek train je hersendelen die belangrijk zijn om te leren lezen.
  • Muzikale training leidt ook tot betere aandacht en een beter werkgeheugen. Dat helpt om problemen makkelijker op te lossen en draagt daarmee bij aan intelligentie.
  • Mogelijk draagt muzikale training bij aan het IQ. In een onderzoek kregen zesjarigen één jaar les in piano, zang of toneel. De toename van het IQ was bij de groep die muziekles kreeg groter dan bij kinderen die geen les hadden gehad.
  • Zelf muziek maken heeft meer impact dan passief luisteren naar muziek.

De algehele conclusie: een kind naar muziekles sturen of samen muziek maken is een goed idee. Zoals Mieras zelf zegt:

“Door de invloed op de ontwikkeling van het auditieve systeem raakt muzikale training bij kinderen aan primaire functies als luisteren, taalverwerving, leesvaardigheid en emotionele intelligentie.”

Ook psycholoog Erik Scherder is groot voorstander van muziek voor het kinderbrein. Hij zegt daarover:

“Muziek bouwt aan de cognitieve reserve van het kinderbrein. Studies tonen aan dat kinderhersenen complexer worden door allerlei nieuwe verbindingen aan te leggen. Het vermogen om verbanden te leggen of te plannen gaat vooruit, maar ook vaardigheden in rekenen en taal.”

4. Laat je kind spelen (buiten bij voorkeur)

Het is bewezen dat voor het kinderbrein bewegen heel belangrijk is. Spelen helpt kinderen bij de motorische vaardigheden, stimuleert de creativiteit én helpt om nieuwe ervaringen op te doen en daar weer van te leren. Vooral buitenspelen is broodnodig voor het kinderbrein. Buiten zijn biedt kinderen extra veel stimulatie van het brein. Het blijkt dat ook kinderen met ADHD – die normaal last hebben van focussen – zich beter kunnen concentreren als ze een tijdje buiten zijn geweest.

2 spelende kinderen5. Benoem heftige emoties

Je herkent vast wel dat kinderen regelmatig onredelijk reageren. Bijvoorbeeld als je dochter boos wordt omdat haar ontbijtbakje blauw in plaats van roze is. Of als je zoon op de grond ligt te krijsen omdat hij toch echt zijn speelgoedauto’s met de buurjongen moet delen.

Je kunt het jonge kinderen niet kwalijk nemen: hun prefrontale cortex is nog niet volledig ontwikkeld. Daardoor worden kinderen nu eenmaal sneller boos en hebben ze vaker heftige emoties. Wat op zulke momenten belangrijk is, is dat je de emoties van je kind benoemt. Zo leert je kind woorden geven aan emoties. Bied je kind ook rust en toon begrip. Dan wordt je kind rustiger en leert het emoties in bedwang te houden.

Kleine kinderen kunnen hun emoties en impulsen nog niet zo goed in toom houden. Negeren of bagatelliseren heeft weinig zin. Dus zeg niet “Dat is toch niet het huilen waard” en word ook niet boos. Daar worden kinderen vooral bang door of ze leren emoties voor zichzelf te houden. Benoem de emotie dus en erken het. In een veilige omgeving ontwikkelen kinderen zich beter.

6. Sla slaap zeker niet over (het is cruciaal voor het kinderbrein)

Je denkt misschien dat slaap hét moment is om de hersenen uit te schakelen. Maar niets is minder waar: kinderen leren juist ook tijdens hun slaap. Ze ervaren veel dingen voor het eerst, waardoor ze gigantisch veel prikkels te verwerken krijgen. Een middagdutje is essentieel voor het kinderbrein om alle prikkels te verwerken en niet overprikkeld te raken.

Oftewel: laat je kind slapen, voldoende ook. Het helpt kinderen om hun brein optimaal te laten werken. Over slaap gesproken: ook voor jou als volwassene is slaap cruciaal om je bijvoorbeeld overdag goed te kunnen focussen, problemen te kunnen oplossen en creatief te blijven.

7. Daag je kind uit, maar bouw ook routine in

Nieuwe ervaringen zijn belangrijk voor het kinderbrein om verbindingen te blijven aanleggen en natuurlijk ook om succeservaringen op te doen. Soms kan een kind beter één keer uit een boom vallen om te ontdekken dat in de boom klimmen niet handig is dan dat het leert “In de boom klimmen is eng” en daardoor vaker dingen niet durft. Tegelijkertijd wil je, tussen de uitdagingen door, wel genoeg routine en rust inbouwen.

Het kinderbrein heeft het er maar druk mee. Er zijn zoveel nieuwe dingen te ontdekken, leren en proberen. Dat maakt een goede routine heel belangrijk voor een kind. Stress heeft grote effecten op het kinderbrein. Zowel qua activiteiten op een dag, qua aantal afspraken als qua nieuwe dingen om te doen. En komt je kind moe uit de opvang? Laat het uitrusten of zelf spelen. Hoe graag je ook samen iets doet, het is dan beter om je kind eerst te laten ontprikkelen.

Jouw kinderbrein is uit-ontwikkeld. Wat nu?

Je weet nu heel veel over de werking van het kinderbrein. Altijd goed voor je hersenen, nieuwe informatie opdoen! Maar misschien schrik je er ook een beetje van. Jij bent de 25 allang voorbij. In hoeverre kun jij dan nog andere patronen aanleren, nieuwe vaardigheden opdoen en je blijven ontwikkelen?

Geen nood. Leren kun je je leven lang. Daar zijn talloze wetenschappers hét bewijs van. Juist door nooit te stoppen met cursussen volgen, open te staan voor feedback en dingen te blijven doen die je nog nooit hebt gedaan, stimuleer je je brein om nooit verschrompeld te raken. Je hersenen mogen dan krimpen. Als jij je brein blijft prikkelen, zal het voorlopig nog uitstekend blijven functioneren en blijft er genoeg hersenruimte over om nieuwe dingen te blijven opsteken.

Altijd blijven leren over je hersenen? Volg ons op Instagram

Wil je meteen de daad bij het woord voegen? Altijd blijven leren lukt onder andere door Tijdwinst en Björn te volgen op Instagram. Daar delen we dagelijks handige tips die jou helpen om slimmer (samen) te werken, betere gesprekken te voeren of je tijd slimmer te benutten.

Leer je liever (snel)lezend? Trakteer jezelf dan op Björns boek ‘Elke Dag om 15.00 Uur Klaar’. Ook dat barst van de handige inzichten en slimme praktische tips waarmee je direct jouw efficiëntie kunt vergroten. Ook goed voor je hersenen!

Veelgestelde vragen over kinderbrein

  • Wat onthoudt een kind van 2?

    Zo rond de 2 jaar gaan kinderen steeds beter ontdekken dat hun acties een gevolg hebben. Ze kunnen daardoor beter gaan zien dat de ene actie handiger is dan de andere, en dat hun keuzes impact hebben op wat er daarna gebeurt. Ook leren kinderen rond deze leeftijd om informatie uit de ene situatie in de andere situatie te gebruiken. Een kind gaat bijvoorbeeld snappen dat de wasmachine bij de buurvrouw dezelfde functie zal hebben als die bij jullie thuis.

  • Welke hersenen komen als laatst tot ontwikkeling?

Je hersenen blijven trainen? Volg onze cursus snellezen

Een goede manier om je hersenen te trainen om slimmer (samen) te werken is onze cursus snellezen. Bij deze cursus leer je onder andere om sneller te lezen én tegelijkertijd meer van een tekst te onthouden, maar ook om je focus te verbeteren, je geheugen te trainen en slim te mindmappen.

Schrijf je nu in voor onze cursus snellezen op een cursuslocatie bij jou in de buurt of online. Na afloop kun jij onder onder andere dubbel zo snel lezen, veel productiever werken, je creativiteit vergroten en daardoor meer vrije tijd overhouden. Niet verkeerd, toch? Zien we je bij onze volgende training?!

Wie zijn wij? | Tijdwinst.com

Bij Tijdwinst zijn we al meer dan 20 jaar gespecialiseerd in slimmer (samen)werken. Om professionals uit het hele land daarbij te helpen, geven we o.a. trainingen in snellezen, timemanagement, gesprekstechnieken en feedback geven. Onze trainingen zijn altijd praktisch, interactief en lekker efficiënt. Na een training van 1 dag kun je direct met alle geleerde stof aan de slag gaan. Ben je nieuwsgierig naar ons trainingsaanbod of naar onze andere artikelen? Lees verder op onze websites of schrijf je direct in voor een training.