Misschien heb je regelmatig het idee “Alles wat ik zeg, is verkeerd”. Of je denkt vaak “Het zal vast aan mij liggen” in gesprek met die ene collega of dat lastige familielid. Maar nee, misschien ligt het niet aan jou. Het zou kunnen dat er sprake is van gaslighting. Op een subtiele manier manipuleert de ander jou. Wat is gaslighting precies? Dit zijn de definitie én de beste tips van een gaslighting-onderzoeker.

Wat komt aan bod?

Wat is gaslighting?

Je kunt gaslighten zien als manipuleren op een subtiele en vaak geniepige manier. De gaslighter verdraait de waarheid om zichzelf in een positiever daglicht te zetten en jou aan jezelf te laten twijfelen. Je gaat door die manipulatietechnieken twijfelen aan jouw perceptie van de waarheid en wordt meer afhankelijk van de bevestiging van de ander. 

Je kunt het zien als een vorm van emotionele manipulatie of zelfs emotionele chantage. Vaak heb je helemaal niet door dat dit gebeurt, ook omdat het hem in kleine uitspraken zit. Veel mensen zien pas achteraf de patronen. Gaslighting heeft dan al veel impact gehad op hun zelfvertrouwen.

Dé gaslighting-betekenis is:

Bij gaslighting kleineert de ander jou om het eigen zelfvertrouwen te vergroten. Dat zit hem in opmerkingen als “Waarom ben jij altijd zo gevoelig?” of “Wat ben je ook onhandig!”. Als je tegen diegene ingaat, krijg je te horen dat het aan jou ligt. Daardoor ga je er steeds meer in geloven dat jij bijvoorbeeld overgevoelig of onhandig bent. Je zelfbeeld wordt lager en je wordt meer en meer afhankelijk van de bevestiging van de gaslighter. Het geeft de gaslighter juist zelfvertrouwen dat jij hem of haar nodig hebt.

Goed om te weten: gaslighters hebben vaak geen bewuste kwade bedoelingen met dit gedrag. Meestal hebben ze dit gedrag aangeleerd en kampen zij met weinig zelfvertrouwen. Omdat dit gedrag hen bevestiging oplevert die ze zoeken, blijven ze ermee doorgaan.

Bij gaslighting is volgens psychoanalytica Robin Stern altijd sprake van een tango-dynamiek tussen twee mensen. Er is een gaslighter die (al dan niet doelbewust) verwarring en twijfel zaait. En er is een gaslightee die het eigen perspectief op de wereld in twijfel wil trekken in de hoop zo de relatie in stand te houden.

Het fenomeen van de flikkerende lampen

In het Nederlands betekent gaslighting letterlijk gaslichten. De oorsprong van de term gaslighting ligt bij een film uit 1944. Hierin wordt een vrouw lange tijd gemanipuleerd door haar man. Hij wil dat zij gek wordt en daardoor in een inrichting belandt, zodat hij er met haar spaargeld vandoor kan gaan.

Op een gegeven moment flikkert haar man met de lampen, maar denkt de vrouw dat zij het zich maar inbeeldt dat de lampen aan- en uitgaan. Ze ziet het door de vele manipulaties als haar vertekende waarneming van de werkelijkheid.

In de psychologie werd de term pas echt bekend door het boek ‘Het gaslighteffect: verborgen narcisme’ van Robin Stern (een psychoanalytica verbonden aan het Yale Center for Emotional Intelligence). Zij herkende een soortgelijk patroon bij cliënten uit haar praktijk én bij een niet geheel onbekende man: Donald Trump. 

Donald Trump schepte op dat John Oliver hem had uitgenodigd als gast voor zijn programma, maar dat hij dit had geweigerd. Trump verkondigde het volgende: “Ik zei: ‘Nee bedankt, zonde van mijn tijd en energie’.”

John Oliver krabde zich vervolgens achter de oren. Hij had Trump toch helemaal niet uitgenodigd voor zijn programma?! Maar toen hij die twijfel opperde bij Trump, bleef de Amerikaanse president stug volhouden. John Oliver sloeg aan het twijfelen. Had een teamlid Trump dan misschien toch een uitnodiging gestuurd? Dat was niet het geval. Wat wel het geval was? Hij was in een sterk staaltje gaslighting getrapt.

En wat Amerikaanse presidenten op slinkse wijze doen, doen wel meer mensen. Vaak onbewust. Misschien denk je direct aan een collega, familielid, kennis, buurvrouw, achternicht of een allang vergeten ex die ook een handje had van gaslighting. 

Hoe herken je gaslighting?

Je kunt gaslighting herkennen aan verschillende soorten manipulatietechnieken. Over het algemeen is de gaslighter iemand die liegt en manipuleert. Dit zijn kenmerken waaraan je gaslighting kunt herkennen:

  • Je denkt regelmatig “Ben ik nou gek?” als je denkt iets te hebben waargenomen, maar de ander zegt van niet. Je twijfelt vaak of het tussen je oren zit of dat de ander écht vervelend of gek gedrag vertoont. 
  • De gaslighter liegt. Jij weet dat, maar gaat alsnog twijfelen of je zelf niet dingen verkeerd ziet.
  • De gaslighter legt de schuld altijd bij een ander. Ze zeggen dingen als “Wat rot dat je je zo voelt” (in plaats van “Sorry dat ik je dit gevoel heb gegeven!”) of “Je overdrijft” (in plaats van “Sorry, dat had ik inderdaad niet moeten zeggen!”).
  • De gaslighter ontkent iets gezegd te hebben. Jij weet zeker dat diegene een opmerking heeft gemaakt. Maar de ander blijft het ontkennen. Je begint te twijfelen of je het wel goed hebt gezien.
  • De gaslighter noemt je overgevoelig als je iets tegen hem of haar inbrengt. In plaats van verantwoordelijkheid te nemen voor eigen vervelend gedrag of nare opmerkingen, doet diegene alsof jij het te gevoelig oppakt.
  • De gaslighter pakt je op iets wat belangrijk voor je is. Als je kinderen hebt, kan de gaslighter je bijvoorbeeld pakken op je rol als moeder of vader. Hij of zij zegt dat je geen goede ouder bent. En is een promotie belangrijk voor je? Dan kan je leidinggevende ermee dreigen dat je de promotie niet krijgt als je X of Y doet.
  • De persoon maakt valse beloftes. Je leidinggevende heeft je ooit een mooie nieuwe functie belooft, maar die heb je in de praktijk nooit gekregen. Of je collega praat regelmatig over enorme netwerkborrels en grootse events waar hij naartoe gaat, maar je hebt daar nooit iets van gezien.
  • De gaslighter brengt je in de war door je soms juist de hemel in te prijzen. Dat maakt gaslighting extra verwarrend. Soms word je tot op het bot vernederd. Dan weer doet iemand alsof jij de allerbeste collega, de meest geweldige partner of een heel mooi mens bent. Daardoor ga jij twijfelen: “Is deze persoon wel echt zo slecht?”.
  • De gaslighter zet anderen tegen je op. Je collega vertelt je bijvoorbeeld dat collega Jetske jou echt niet mag. Daardoor ga je je meer isoleren, ook al kan het heel goed zijn dat Jetske jou best een leuk mens vindt.

Man die een vrouw hard vasthoudt

Voorbeelden van gaslighting

Gaslighting komt in allerlei contexten voor. Je kunt bijvoorbeeld gaslighting meemaken in een relatie, op het werk of in vriendschappen. Een paar voorbeelden zijn:

  • Gaslighting door een partner zie je bijvoorbeeld aan terugkerende kleinerende opmerkingen in een relatie. Denk aan een partner die steeds zegt “Doe niet zo gevoelig” als diegene iets zegt wat jou raakt. Dat is één van de bekendste gaslighting-zinnen.
  • Je collega beschuldigt jou van iets wat je niet hebt gedaan. Wanneer jij daar iets tegen inbrengt, zegt de ander dat jij niet tegen kritiek kunt. Hoe vaker diegene zoiets herhaalt, hoe meer jij erin gaat geloven.
  • Je partner gaat vreemd en legt de focus op jouw wantrouwen in plaats van op het eigen vreemdgaan. Als dat vaker gebeurt, ga jij erin geloven dat het vreemdgaan jouw schuld is. Gaslighting komt bij vreemdgaan vaak voor.
  • Als jij een collega feedback geeft, legt diegene dit bij jou. Jij bent gewoon te gevoelig, kunt te weinig aan of bent kleinzerig. De collega neemt geen eigen verantwoordelijkheid voor dingen die beter of anders kunnen.
  • Gaslighting in een vriendschap is bijvoorbeeld dit: de ander heeft regelmatig iets negatiefs te zeggen over je keuzes, gedrag of leven. Als jij aangeeft dat dit onaardig is, zegt diegene “Nee joh, neem het niet zo serieus! Je kunt toch wel tegen een geintje?!”.
  • Je leidinggevende heeft een vervelende opmerking over je gemaakt in een functioneringsgesprek. Jij bent er zichtbaar door ontdaan. Je leidinggevende zegt “Wat maakt dat je hier zo gevoelig voor bent?” en legt daarmee het probleem bij jou.

 

Welke gevolgen heeft gaslighting?

Heb jij langere tijd last van gaslighting? Of het nu in een relatie, op het werk of in vriendschappen is, het kan je ernstig aan het twijfelen brengen over jezelf. Onterecht! Je danst de tango mee met de ander omdat je niet anders kunt, maar dat maakt jou nog geen slecht mens. 

Bekende symptomen die je kunt ervaren als gevolg van gaslighting zijn:

  • Je hebt een laag zelfbeeld en twijfelt veel aan jezelf.
  • Je voelt je angstiger.
  • Je voelt je regelmatig verantwoordelijk voor fouten, ook als die fouten niet bij jou liggen.
  • Je denkt vaak “Het ligt vast aan mij” en praat acties of vervelende opmerkingen van anderen goed.
  • Je twijfelt vaak of jij dingen wel goed ziet.
  • Je vindt het lastig om je eigen mening serieus te nemen en om je mening te geven.
  • Je bent al snel geneigd om mee te gaan in meningen van anderen.
  • Je denkt dat je overgevoelig bent als iets jou raakt.
  • Je maakt vaak excuses voor je gedrag of keuzes, ook als dat niet nodig is.
  • Je voelt je regelmatig eenzaam of misschien zelfs somber of depressief.
  • Je vindt het moeilijk om zelf beslissingen te nemen en voelt je daarin afhankelijk van de bevestiging van anderen.

5 tips tegen gaslighting (ook van Robin Stern zelf)

Heb jij het idee dat een collega, familielid, vriend, partner of iemand anders aan gaslighting doet? Het liefst wil je gaslighting laten stoppen en de ander door elkaar schudden en wijzen op dit giftige gedrag. Maar in de praktijk staan gaslighters meestal niet te springen op dat soort feedback. 

Volgens Robin Stern zit er maar één ding op om deze vorm van manipulatie te doorbreken: 

Je kunt nog zo hard pleasen of over je grenzen laten gaan zonder iets te zeggen. Of juist op je kop gaan staan en je sterke mening geven. Maar welke strategie je ook kiest, deze persoon zal nooit onvoorwaardelijk zeggen: “Je bent goed genoeg”. En nee, dat zegt niets over jou. 

Daarnaast kun je jezelf erin trainen om uit die tango van gaslighting te stappen en niet standaard de rol van gaslightee meer aan te nemen. Hoe je dat doet? Dit zijn 5 tips, waarvan de eerste drie van Robin Stern herself komen.

1. Neem de regie door uit het gesprek te stappen

Merk je dat het gesprek maar op hetzelfde punt blijft uitkomen en dat de ander niet van zijn verdraaide waarheid wil afstappen? Stap dan uit het gesprek en geef aan dat je het er liever op een later moment nog eens over hebt. Uit dit gesprek ga je niet op een prettige manier komen. Dan kun je maar beter de regie nemen en de stekker eruit trekken. Geef simpelweg aan:

“Ik vind dit gesprek niet fijn verlopen. Kunnen we het op een later moment voortzetten?”

2. Geef feedback zonder wijzend vingertje, houd het bij jezelf

Je mag aangeven dat de toon van de ander je niet bevalt of dat je veel moeite hebt met wat diegene zegt. De truc zit hem erin – ook als de ander geen gaslighter is trouwens – om feedback te brengen vanuit jezelf.

Ga niet met vingertjes wijzen en schiet ook niet in “Ja maar, jij doet ook altijd…”-beschuldigingen. En zeg zeker niet dingen als “Jij liegt!”. 

Geef in plaats daarvan aan wat een opmerking of bepaald gedrag met jou doet en houd het bij jezelf. Twijfel daarbij niet aan jouw gevoel. Als iets je raakt, dan is dat jouw gevoel en dan mag je dat uitspreken. Dat de ander dat “overgevoelig” noemt, is één mening, niet de enige waarheid. 

Het helpt bijvoorbeeld om feedback te geven volgens de 4 G’s:

  1. Beschrijf het feitelijke Gedrag van de ander.
  2. Geef aan welk Gevoel dit gedrag bij jou oproept.
  3. Benoem het Gevolg van dit gedrag voor jou.
  4. Zeg welk Gewenste gedrag je liever zou zien.

Dat ziet er dan zo uit:

“Je zegt regelmatig dat je mij overgevoelig vindt als ik geraakt word door jouw feedback. Dat frustreert mij, omdat we daardoor geen normaal gesprek meer over de feedback kunnen voeren. 

Ik zou het fijn vinden als je dit oordeel voor je houdt, zodat we het gesprek op een constructieve manier kunnen voortzetten.”

Boze man en trieste vrouw

3. Spreek uit “Oké, dat is jouw mening!”

Wij mensen willen graag ons gelijk krijgen. Dat geldt voor gaslighters al helemaal. Het probleem is dat een gaslighter jou niet snel in je gelijk zal stellen, ook niet als diegene heus weet dat jij gelijk hebt. 

Het helpt om te stoppen met je gelijk willen halen. Belanden jullie in een eindeloze discussie hierover? Zeg dan op een gegeven moment:

“Oké, dit is jouw mening. Ik heb een andere mening. Laten we erover ophouden.”

Dan geef je niet de ander of jezelf gelijk en kun je je energie weer op andere dingen richten.

4. Stel je assertief op, voorkom subassertiviteit

Veel mensen die gegaslight worden, zijn van nature subassertief. Dat betekent dat je geneigd bent om je onderdanig op te stellen en je in confrontaties terug te trekken. Als je iets vervelend vindt, zal je dat eerder op een subtiele dan op een duidelijke manier aangeven. Áls je er al iets van zegt.

Bij gaslighters werkt dit meestal niet. Zeg tegen gaslighters liever heel direct en duidelijk wat je vindt en wilt. 

Dus vind je iets vervelends? Zeg “Ik vind het vervelend dat…” en niet “Zou je misschien, als het lukt…”. En zeg niet “Ik voel me hier een beetje door geraakt”, maar “Dit raakt me”. 

Wees assertief. Oftewel: zeg wat je vindt op een duidelijke manier, maar met respect voor de ander. Dan heb je de grootste kans dat je boodschap overkomt én kun je makkelijker je grenzen aangeven.

5. Hang je zelfvertrouwen niet op aan de ander

Zoals Robin Stern ook benadrukt: van een gaslighter zal je nooit de bevestiging krijgen waar je op hoopt. Je kunt twee dingen doen: wegrennen óf je zelfvertrouwen niet meer van de goedkeuring van die persoon laten afhangen.

Het helpt als je in het algemeen jezelf ook schouderklopjes kunt geven. Positieve feedback is niet in alle families en relaties en ook niet in elke werkomgeving gebruikelijk. Stop met daarop hopen en leer om jezelf complimenten te geven. Lukt het om zelf soms te denken “Dat heb ik goed gedaan”, ook als niemand het tegen je zegt? Of om zelf te geloven “Ik ben best een prima mens”, ongeacht of je partner, vriend of moeder dat tegen je zegt? 

Werk aan je zelfvertrouwen, en leer om van je lage zelfbeeld af te komen. Als jij steviger in je schoenen staat, zal welke opmerking dan ook van een ander jou minder raken.

Wil je meer tips rondom assertiviteit, krachtige feedback geven, gesprekstechnieken en andere thema’s? Volg Björn en Tijdwinst op Instagram. Dan zie je dagelijks onze handige tips in je feed.

Veelgestelde vragen over gaslighting

  • Wat is gaslighting-gedrag?

    Gaslighting houdt in dat iemand jou – vaak ongemerkt – manipuleert door de waarheid te verdraaien en jou aan jezelf te laten twijfelen. De gaslighter trekt bijvoorbeeld jouw perspectief op de werkelijkheid in twijfel, waardoor je zelf ook gaat twijfelen of je het goed hebt gezien of niet. Hoe vaker dit gebeurt, hoe meer je in de twijfel schiet en zelf ook denkt dat je het vast niet goed hebt geïnterpreteerd of gewoon overgevoelig bent.

  • Wat is een voorbeeld van gaslighting?

    Een voorbeeld van gaslighting is dat een vriend een nare grap over jou maakt en zegt “Nou, jij kunt ook niet tegen een grap!” als jij er iets van zegt. Dit is dan nog een subtiel voorbeeld. Een ergere situatie is bijvoorbeeld als jij je partner betrapt op vreemdgaan en diegene daarop aanspreekt, waarna je partner zegt “Dat is jouw schuld! Dan had jij niet zo wantrouwend moeten zijn. Dat vind ik namelijk onaantrekkelijk.”

  • Hoe weet je of je gegaslight wordt?

    Je kunt gaslighting vooral herkennen aan de gedachte “Ben ik nou gek geworden?”, aan veel twijfelen aan jezelf of aan het idee “Dat ligt vast aan mij”. Als je dat soort dingen vaak merkt in een relatie met een bepaald persoon, dan is er mogelijk sprake van gaslighting. 

  • Is er een relatie tussen gaslighting en narcistisch gedrag?

    Gaslighting en narcisme worden vaak met elkaar geassocieerd. Een narcist zal mogelijk eerder aan gaslighting doen. Maar niet altijd gaat een narcistische persoonlijkheidsstoornis gepaard met gaslighting en andersom. Gaslighting kan voor narcisten een manier zijn om hun eigen minderwaardigheidsgevoel te verbloemen door een ander naar beneden te halen en zichzelf zo beter te voelen.

    Hoe je daarmee omgaat? Inge vertelt je er meer over in deze video:

Word zelfverzekerder met een cursus assertiviteit

Of het nu is op het werk of in je privéleven, in elke omgeving kun je te maken krijgen met mensen die jou onzeker maken. Soms zijn het gaslighters, soms gewoonweg mensen die heel direct zijn dan jij of die negatief uit de hoek komen. 

Leer hoe je zelfverzekerder wordt én op een assertieve manier aangeeft wat je wel of niet leuk vindt. Volg onze training assertiviteit (ook als online training beschikbaar). Dan leer je in 1 dag hoe jij steviger in je schoenen gaat, op een krachtige manier je mening geeft en je minder snel uit het veld laat slaan.

Kortom: jij gaat een stuk zelfverzekerder de deur uit. Zelfs gaslighters krijgen jou er niet meer onder.

Wie zijn wij? | Tijdwinst.com

Bij Tijdwinst helpen we al meer dan 20 jaar professionals uit het hele land om meer uit zichzelf, uit hun werk en uit samenwerkingen te halen. Dat doen we met praktische 1-daagse trainingen rondom thema’s als assertiviteit, gesprekstechnieken, timemanagement en feedback geven. Volg onze trainingen op een locatie bij jou in de buurt of online. 

Benieuwd naar onze trainingen of naar onze andere artikelen? Lees verder op onze websites of meld je direct aan voor een training.