Wil je effectiever communiceren op de werkvloer? De Roos van Leary is een krachtig hulpmiddel om precies dat te bereiken. Het helpt je menselijk gedrag beter te begrijpen, zodat je communicatie strategieën kunt aanpassen aan elke situatie. Dit model helpt je niet alleen effectiever over te komen, maar maakt ook van conflictsituaties samenwerkingskansen. Klinkt goed, toch? Ontdek hoe de Roos van Leary je bewuster en krachtiger laat communiceren.
Waarom effectieve communicatie de belangrijkste skill is
Je kunt nog zo goed zijn in je vak, maar als je niet helder communiceert, gaat er veel mis. Effectieve communicatie is essentieel om vooruit te komen op de werkvloer. Het is niet alleen belangrijk voor het overtuigen van je collega’s of het presenteren van een idee aan je leidinggevende, het is ook de basis voor samenwerking en het voorkomen van conflicten. Zodra je in staat bent om op een effectieve manier te communiceren, ontstaan er meer kansen voor begrip, respect en samenwerking.
Denk maar aan de momenten dat misverstanden ervoor zorgden dat een project vastliep. Of de keren dat je tijdens een vergadering werd genegeerd, terwijl je een sterk idee had. En wat als je leidinggevende bent, maar moeite hebt om het juiste evenwicht te vinden tussen autoriteit en toegankelijkheid?
Dit is waar de Roos van Leary om de hoek komt kijken. Dit model maakt je bewust van de interactie tussen jou en anderen en laat je zien hoe je communicatiepatronen kunt doorbreken. Het helpt je niet alleen om je boodschap duidelijker over te brengen, maar ook om betere relaties op te bouwen en misverstanden te voorkomen.
Wat is de Roos van Leary? Van misverstanden naar duidelijkheid
De Roos van Leary is een model dat ontwikkeld is door de Amerikaanse psycholoog Timothy Leary, en het wordt vaak gebruikt om inzicht te krijgen in hoe mensen met elkaar communiceren en reageren, vooral op de werkvloer.
Het doel van dit model is niet om mensen in een hokje te stoppen, maar om je bewuster te maken van je communicatiegedrag en het effect dat het heeft op anderen. Het model gaat uit van een simpele maar krachtige waarheid: actie leidt tot reactie.
Communicatie: niet in een hokje, maar in beweging
Volgens Leary vertonen we allemaal voorkeursgedragingen in verschillende situaties. Deze voorkeuren zijn niet statisch; ze veranderen afhankelijk van de context, je stemming, en wie tegenover je staat.
Zo kan je in sommige situaties direct en helder zijn: “Dit ging fout. Volgende keer wil ik dat je het zo doet.” Voor jou voelt dat efficiënt en duidelijk, maar je merkt dat je collega’s dit soms als aanvallend ervaren.
Of misschien ben jij degene die zich ongemakkelijk voelt bij de directe stijl van je leidinggevende, terwijl zij niet doorheeft dat haar woorden bij jou binnenkomen als een harde klap. Op dat moment knelt de communicatie: jouw stijl en die van de ander sluiten niet goed op elkaar aan. Dit leidt tot misverstanden en frustratie.
De Roos van Leary biedt een manier om deze communicatieproblemen te begrijpen en te analyseren. Het helpt je inzien waarom je op een bepaalde manier reageert en hoe dit gedrag bij de ander aankomt. Als je dit eenmaal doorziet, kun je bewuster en effectiever communiceren, waardoor je boodschap duidelijker overkomt en de samenwerking verbetert.
Wat er dan gebeurt:
Effecten van de Roos van Leary
Het gebruik van de Roos van Leary heeft meerdere positieve effecten op de manier waarop je communiceert en samenwerkt:
- Beter begrip van je eigen gedrag
De Roos van Leary functioneert als een spiegel: het laat zien waarom je je op een bepaalde manier gedraagt in interacties. Dit inzicht helpt je om je communicatiepatronen te herkennen en beter te begrijpen. - Bewustwording van je impact
Het model laat je zien hoe jouw manier van communiceren anderen beïnvloedt. Hierdoor word je je bewuster van de impact van je woorden en kun je je communicatie aanpassen voor een groter effect. - Verbeterde communicatie
Door je communicatiestijl af te stemmen op de persoon en situatie, in plaats van vast te houden aan je voorkeursgedrag, zul je effectiever en duidelijker overkomen. - Conflicthantering
De Roos van Leary biedt inzicht in de oorzaken van conflicten. Door te begrijpen welke communicatiepatronen botsen, kun je sneller een oplossing vinden en spanningen verminderen. - Teamdynamiek
Het model helpt je te begrijpen hoe teamleden op elkaar reageren, waardoor je de samenwerking kunt verbeteren. Wanneer iedereen beter met elkaar communiceert, functioneert het team als geheel effectiever. - Leiderschapsontwikkeling
Voor managers biedt de Roos van Leary waardevolle inzichten in hun leiderschapsstijl en de impact die deze heeft op hun team. Door je aanpak aan te passen aan de behoeften van je medewerkers, kun je effectiever leidinggeven en betere resultaten behalen.
Hoe werkt de Roos van Leary? De assen uitgelegd
De Roos van Leary is dus een model dat de interactie tussen mensen inzichtelijk maakt. En het is gebaseerd op twee fundamentele inzichten van psycholoog Timothy Leary: menselijk gedrag is voorspelbaar, en iedereen heeft behoefte aan invloed en acceptatie. Deze twee basisbehoeften vertaalde hij naar een assenstelsel, met een horizontale en verticale as die samen een windroos vormen. Vandaar de naam: de Roos van Leary.
De horizontale as: Behoefte aan acceptatie
De horizontale as draait om de mate van acceptatie die iemand zoekt in een sociale interactie. De vraag hier is: Hoe stel je je op tegenover anderen? Ben je gericht op harmonie en samenwerking, of focus je meer op je eigen belangen en ben je misschien wat afstandelijker?
Samen-gedrag
Gedrag dat is gericht op acceptatie en samenwerking, waarbij de nadruk ligt op het bevorderen van een positieve relatie. Mensen die samen-gedrag vertonen, werken graag met anderen en streven naar harmonie. Denk aan woorden als: relatiegericht, sympathiek, samenwerken, affectie.
Voorbeeld: “Laten we samen aan dit project werken, dan komen we er wel uit.”
Tegen-gedrag
Gedrag dat meer afstand neemt van anderen en gericht is op eigenbelang in plaats van samenwerking. Mensen die tegen-gedrag vertonen, kunnen concurrerend of onafhankelijk zijn, en zijn minder gericht op harmonie. Denk aan woorden als: taakgericht, autonomie, antipathie.
Voorbeeld: “Dit is mijn plan en ik wil het op mijn manier doen.”
In de Tijdwinst podcast spreekt time management expert Björn Deusings ook met psycholoog Albert Sonneveld over het belang van acceptatie. Check hier de video.
De verticale as: Behoefte aan invloed
De verticale as geeft aan hoeveel invloed iemand wil uitoefenen binnen een interactie. Hoe stel je je op in termen van dominantie of volgzaamheid? Dit varieert van dominant gedrag, waarbij iemand de controle en leiding wil nemen, tot onderdanig gedrag, waarbij iemand zich meer op de achtergrond houdt en anderen laat leiden.
Boven-gedrag
Dit is gedrag waarbij iemand de leiding neemt, controle uitoefent, en beslissingen maakt. Mensen met boven-gedrag kunnen dominant en zelfverzekerd overkomen, maar soms ook als autoritair. Denk aan woorden als: dominant, controlerend, zelfverzekerd, leidinggevend.
Voorbeeld: “Ik stel voor dat we dit plan volgen en vandaag beginnen.”
Onder-gedrag
Aan de onderkant van de verticale as bevindt zich het onderdanige gedrag, waarbij iemand zich meer volgzaam opstelt. Mensen met onder-gedrag laten anderen de leiding nemen en passen zich makkelijk aan. Denk aan woorden als: volgend, meegaand, terughoudend.
Voorbeeld: “Ik volg jouw leiding wel, zeg maar wat je wilt dat ik doe.”
Wat gebeurt er wanneer je deze assen kruist?
Het samenspel van de assen: De 8 communicatiestijlen
Wanneer je de verticale en horizontale as combineert, ontstaan er acht communicatiestijlen die je helpen om de dynamiek tussen mensen te begrijpen. Deze stijlen geven inzicht in hoe mensen zich opstellen in interacties en hoe hun gedrag anderen beïnvloedt.
Boven-Samen: De Leider
Deze persoon neemt initiatief en leidt de groep, maar doet dit op een manier die samenwerking bevordert. Ze nodigen anderen uit om mee te doen en te volgen.
Voorbeeld: “Ik stel voor dat we dit samen aanpakken en de taken verdelen.”
Samen-Boven: De Helper
Dit gedrag is gericht op het ondersteunen van anderen en het bevorderen van een positieve sfeer. Het doel is om anderen te helpen hun doelen te bereiken.
Voorbeeld: “Ik help je graag met dit project, laten we samenwerken.”
Samen-Onder: De Ondersteuner
Dit is meewerkend gedrag waarbij iemand graag de groep ondersteunt en helpt, maar niet de leiding neemt. De nadruk ligt op samenwerking en harmonie.
Voorbeeld: “Kun je me laten weten hoe ik kan helpen? Ik wil graag bijdragen.”
Onder-Samen: De Volger
Iemand met deze stijl laat graag anderen de leiding nemen en volgt de instructies. Ze vinden het prettig om duidelijke aanwijzingen te krijgen.
Voorbeeld: “Wanneer wil je dat ik begin? Ik volg jouw plan.”
Boven-Tegen: De Grenzensteller
Dit is assertief en soms confronterend gedrag. Deze persoon stelt graag grenzen en is niet bang om tegen anderen in te gaan om zijn of haar punt duidelijk te maken.
Voorbeeld: “Ik vind dat we dit anders moeten doen en ik wil het nu aanpakken.”
Tegen-Boven: De Bepaler
Iemand die concurrerend gedrag vertoont en graag zelf de beslissingen neemt. Ze gaan vaak hun eigen weg, zonder veel input van anderen te vragen.
Voorbeeld: “We beginnen morgen en dit is wat ik wil dat er gebeurt.”
Tegen-Onder: De Opstandige
Dit is kritisch en soms opstandig gedrag. Deze persoon stelt vragen en durft het gesprek aan te gaan als iets niet klopt, maar doet dit vanuit een minder dominante positie.
Voorbeeld: “Ik ben het niet eens met deze aanpak, kan het niet anders?”
Onder-Tegen: De Stille
Dit is teruggetrokken gedrag waarbij iemand liever de interactie aan anderen overlaat. Ze nemen geen leiding en geven weinig input, waardoor ze soms onzichtbaar blijven in de communicatie.
Voorbeeld: stilte…
Het begrijpen van de Roos van Leary maakt je bewust van je eigen communicatiestijl en die van anderen. Het helpt je om communicatiepatronen te herkennen en je gedrag aan te passen aan de situatie of de persoon waarmee je praat. Dit leidt tot betere interacties, effectievere samenwerking, en minder misverstanden.
Of je nu een leidinggevende bent die zijn team beter wil aansturen, of een medewerker die wil leren omgaan met dominante collega’s, de Roos van Leary biedt waardevolle inzichten voor het verbeteren van je communicatie en het versterken van relaties op de werkvloer.
Het samenspel van communicatiestijlen: de Complementariteitstheorie van de Roos van Leary
Je ziet het: in de Roos van Leary worden communicatiestijlen in acht categorieën verdeeld. Elk van deze stijlen – of personages, zoals je ze zou kunnen noemen – roept specifieke reacties op bij anderen. Denk bijvoorbeeld aan hoe een stille collega anders reageert op een dominante leider dan op een ondersteunende helper. Of hoe een leidinggevende zich prettiger voelt in gesprek met een volger dan met iemand die continu in verzet komt.
Dit leidt tot een belangrijke observatie van Timothy Leary: gedrag roept gedrag op. Dit vormt de kern van wat hij de complementariteitstheorie noemt. Leary stelt dat mensen geneigd zijn om op elkaars gedrag te reageren met een complementaire stijl. Het ene gedrag lokt automatisch het tegenovergestelde of juist een overeenkomstige reactie uit.
Hoe gedrag gedrag uitlokt
De complementariteitstheorie laat zien dat ons gedrag een voorspelbare reactie oproept bij anderen:
- Bovengedrag lokt ondergedrag uit
Wanneer iemand leiding neemt, zal de ander vaak een ondergeschikte of afhankelijke rol aannemen. - Ondergedrag lokt bovengedrag uit
Omgekeerd zorgt passief of afwachtend gedrag ervoor dat de ander juist de leiding neemt of beslissingen maakt. - Tegengedrag lokt tegengedrag uit
Mensen die confronterend zijn, stuiten vaak op weerstand en krijgen net zo’n opstandige houding terug. - Samengedrag lokt samengedrag uit
Wanneer iemand vriendelijk en meewerkend is, zal de ander geneigd zijn hetzelfde gedrag te vertonen, wat leidt tot een soepele samenwerking.
Dit lijkt misschien ingewikkeld, maar in de praktijk is het vrij eenvoudig. Communicatie is namelijk een constant proces van actie en reactie. Als de één praat, luistert de ander. Als de één leiding neemt, volgt de ander. Dit samenspel van acties en reacties vormt de basis van alle interacties.
Kijk mee naar een paar voorbeelden”
- Leidend gedrag lokt afhankelijk gedrag uit
Een leidinggevende geeft instructies, en een stagiair volgt deze op.
“Dit moet af voor het einde van de dag.”
“Oké, wanneer wil je dat het klaar is?” - Meewerkend gedrag lokt helpend gedrag uit
Een collega vraagt om hulp, en een senior-collega biedt begeleiding.
“Zou je me kunnen helpen met dit project?”
“Natuurlijk, als je dit zo aanpakt, dan gaat het sneller.” - Agressief gedrag lokt opstandig gedrag uit
Een HR-medewerker geeft een bevel op een onaangename toon, en de secretaresse reageert met verzet.
“Ik wil dat dit nu geregeld wordt!”
“Waarom moet je zo tegen me schreeuwen?” - Teruggetrokken gedrag lokt concurrerend gedrag uit
Een nieuw teamlid dat onzeker is, vraagt advies, en een collega neemt de kans om zijn kennis te tonen.
“Ik weet niet goed hoe ik dit moet aanpakken.”
“Laat mij je even precies vertellen wat je moet doen.”
De Roos van Leary laat zien: hoe jij je gedraagt, bepaalt hoe de ander reageert.
Wil je een andere reactie? Begin bij jezelf.#communicatie #roosvanleary #gesprekstechniek #persoonlijkeontwikkeling #samenwerken— Tijdwinst.com (@tijdwinst) July 29, 2025
Wanneer interactiepatronen knellen: de rode zone van de Roos van Leary
In veel situaties vullen communicatiestijlen elkaar goed aan. Iemand vraagt om hulp, iemand anders biedt advies. Maar wat gebeurt er als een bepaalde communicatiestijl té sterk wordt ingezet? Dan ontstaan er fricties en gaat de communicatie moeizaam, wat frustrerend kan zijn voor beide partijen. Dit noemen we een ‘knellend interactiepatroon’: de communicatie bevindt zich in de ‘rode zone’ van de Roos van Leary.
Wanneer communicatie de rode zone bereikt
Stel je voor dat je collega praat, en jij luistert. Ze blijft maar doorgaan, zonder ruimte voor jouw input. Na een tijdje word je geïrriteerd: “Wanneer houdt ze eindelijk op?” Of stel je voor dat er in een team steeds dezelfde mensen de boventoon voeren. De anderen voelen zich monddood gemaakt en trekken zich terug. Deze situaties leiden tot een negatieve spiraal, waarin communicatie niet meer vloeiend verloopt, maar juist knelt.
Wanneer dit gebeurt, gaan mensen elkaar op een vervelende manier ervaren:
- De Grenzensteller wordt gezien als een ‘kwetsende agressieveling’.
- De Opstandige wordt een ‘vertragende zeur’.
- De Bepaler komt over als een ‘egocentrische dictator’.
- De Stille lijkt een ‘teruggetrokken onzichtbare’.
- De Leider wordt ervaren als een ‘dominante dirigent’.
- De Volger wordt gezien als een ‘afhankelijke meeloper’.
- De Helper lijkt een ‘verstikkende opdringer’.
- De Ondersteuner wordt beschouwd als een ‘softe slijmbal’.
Als deze typen in gesprek gaan zonder hun gedrag aan te passen, is het wachten op problemen. Dit leidt tot vier specifieke knellende communicatiepatronen.
Aanval en verdediging
Dit patroon ontstaat wanneer de agressieve of opstandige communicatiestijlen te sterk worden. In plaats van luisteren, slingeren mensen verwijten en oordelen naar elkaar. Het gesprek ontaardt in een strijd zonder winnaars.
“Jij doet dit altijd fout!”
“Helemaal niet, je weet niet waar je het over hebt!”
Opdracht geven en gehoorzamen
Hier komt te sterk concurrerend gedrag van de ene kant, en te veel teruggetrokken gedrag van de andere kant naar voren. Het gesprek voelt zakelijk, zonder ruimte voor dialoog of wederzijds begrip.
“Dit moet nu gebeuren.”
“Uh, oké, maar…”
“Geen discussie, capice?”
Leiden en volgen
Als leidend gedrag te veel overheerst en de ander te afhankelijk of volgzaam wordt, ontstaat een onbalans. De ene persoon neemt alle verantwoordelijkheid, terwijl de ander passief achteroverleunt.
“Ik heb ons hele project afgemaakt en ingeleverd.”
“Oh, fijn, bedankt.”
Verstikkende harmonie
Dit patroon treedt op wanneer iemand voortdurend om hulp vraagt en de ander steeds toegeeft. De communicatie wordt verstikkend, omdat er geen ruimte meer is voor zelfstandigheid of onafhankelijkheid.
“Ik weet niet meer wat ik moet doen.”
“Je kan het, kom op!”
“Hm, zullen we samen een pauze nemen?”
“Ik ben eigenlijk nog bezig…”
Werken met de Roos van Leary: de interactiesleutel
Nu je weet hoe communicatie kan knellen, hoe los je dat op? Hier komt de Interactiesleutel van de Roos van Leary om de hoek kijken. Deze sleutel helpt je om een knellend interactiepatroon te doorbreken door je communicatie aan te passen aan de situatie.
Een korte opfrisser:
Je bent van nature geneigd om het gedrag van de ander aan te vullen. Iemand geeft leiding, jij volgt. Dat gaat meestal prima. Maar als één van jullie doorschiet in een bepaald gedrag, ontstaat er een probleem.
Hoe doorbreek je dit?
Door het tegenovergestelde gedrag te vertonen van wat je gesprekspartner laat zien. Dit doe je niet verticaal – dus niet door nog meer bovengedrag of ondergedrag te tonen – maar juist horizontaal, door een ander type gedrag te kiezen dat de interactie weer in balans brengt.
Voorbeelden van de interactiesleutel
- Concurrerend gedrag: Wanneer je collega zich te veel focust op concurreren of het altijd beter willen doen, kan je juist een leidende rol aannemen om de situatie te kalmeren. Zo kun je de interactie ombuigen naar een productief gesprek.“Laten we het op deze manier doen, ik neem de leiding.”
- Opstandig gedrag: Als een stagiaire te veel opstandig gedrag vertoont, kun je dat doorbreken met een meer meewerkende benadering. Dat kan haar juist stimuleren om open te staan voor samenwerking.“Ik begrijp je punt, laten we samen kijken hoe we dit kunnen aanpakken.”
- Teruggetrokken gedrag: Wanneer een teamlid zich te teruggetrokken opstelt, kan afhankelijk gedrag helpen om de dialoog te openen. Door hulp te vragen, kan je collega actiever betrokken raken.“Ik zou graag jouw input willen horen, wat denk jij hiervan?”
De Roos van Leary helpt je dus niet alleen te begrijpen waar communicatie knelt, maar biedt ook concrete handvatten om interacties weer op de rails te krijgen. Door bewust te zijn van jouw communicatiestijl en die van de ander, en deze flexibel in te zetten, kun je misverstanden voorkomen en samenwerking bevorderen. Wanneer de communicatie in de ‘rode zone’ belandt, weet je nu hoe je deze negatieve spiraal kunt doorbreken: door slim te schakelen tussen communicatiestijlen en het gesprek terug te brengen naar een gezonde balans.
