Creatief denken is geen magische goocheltruc, blijkt uit onderzoek. Het zijn de ‘alfagolven’ in je brein die (als je ze activeert) nieuwe ideeën, inzichten en oplossingen tevoorschijn toveren. Een cognitieve goocheltruc dus! Eentje die je heel simpel uitvoert.

Wat komt aan bod:

    1. Creativiteit ≠ magie
    2. Hoe creatief denken werkt
    3. Ontspanning boost creatief denken (met alfagolven)
    4. Inspanning boost creativiteit (met feeling-of-knowing)
    5. Dus
    6. En nu?
    7. Veelgestelde vragen over creatief denken

De woorden van creatief grootmeester tot het niveau van Nobelprijswinnaar aan toe: Bob Dylan. Hij spreekt over een geest, anderen noemen het een ‘ingeving’ terwijl bestseller auteur Elizabeth Gilbert het ‘magie’ noemt:

“Het is alsof een geest zo’n lied schrijft. Het geeft je het lied en verdwijnt weer. Je weet niet wat het betekent. Behalve dat de geest mij uitkoos om het lied te schrijven.”

Creativiteit is een omstreden fenomeen, blijkt wel. Niet hard bevochten, maar altijd in het zacht grijze gebied van ‘het vage creatieve’ zwevend. Iets dat je overkomt. Iets dat sommigen hebben en anderen niet. Iets onverklaarbaars en ongrijpbaars. Zweverig.

Creativiteit ≠ magie

Welnu, die benadering heeft de wetenschap ingehaald. Creatief denken is niet exclusief weggelegd voor een selectief groepje kunstenaars dat geesten op bezoek krijgt. En wachten op die magische inspiratie hoeft ook al niet.

Jonah Lehrer ontrafelde, met alle respect voor creativiteit behoudend, de magie van het fenomeen. Hij ontdekte:

  • Dat iedereen creatief is en dat op elk moment kan zijn;
  • Dat creativiteit op heel praktische vlakken dienst doet; niet alleen in Dylan’s liedjes en op het canvas van Dalí, maar juist ook in het dagelijks (werk)leven;
  • Dat creatief denken cognitief verklaarbaar is;
  • En dat je daar met één concrete toepassing heel simpel gebruik van kunt maken wanneer je ‘vastzit’.

Iedereen heeft baat bij creativiteit. Voorbeelden van creatief denken die jij misschien in je leven kan gebruiken: nieuwe ideeën bedenken voor een product, een slimme oplossing vinden voor een lastig probleem, een onverwachte combinatie maken tussen verschillende dingen, iets maken met weinig middelen of anders naar een situatie kijken om tot een frisse aanpak te komen.

Maar hoe realiseer je dat dan? Hoe boost je die creativiteit die iedereen in zich blijkt te hebben? Als journalistiek onderzoeker jaagde hij op de geest van Dylan en trof de poedelnaakte wetenschappelijke verklaring ervan aan die creatief denken alleen maar makkelijker maakt.

Noot: sommige quotes van Dylan in Lehrer’s boek werden achteraf incorrect bevonden, de informatie gebruikt in dit artikel valt daar niet onder.

Hoe creatief denken werkt

Jonah Lehrer dook in de wetenschappelijke onderzoeken die er bestaan over creativiteit voor zijn boek Imagine – hoe creativiteit werkt’. Zijn formule:

“Creativiteit is twee dingen bij elkaar brengen die al bestonden, en ze op een compleet nieuwe manier verbinden.”

Verbinding, daar draait het om. Connecties maken in je brein, die er voorheen niet waren.

Dagelijks handige inzichten? Volg ons op social media!

Volg ons op Instagram of Pinterest. Daar krijg je niet alleen handvatten op het gebied van slimmer communiceren, je ontvangt ook slimme tips waarmee je jouw productiviteit een boost geeft. De laatste artikelen netjes en overzichtelijk in je mailbox ontvangen? Schrijf je dan in voor de wekelijkse nieuwsbrief.

Leer je liever lezend, lees dan onze boeken Elke Dag om 15.00 Uur Klaar of Full Focus op Wat Écht Belangrijk Is. Maak kennis met de beste inzichten uit onze trainingen en leer slimmer werken in plaats van harder. En snellezen? Tekstbegrip? En leessnelheid? Zulke zaken komen ook aan bod.

Ontspanning boost creatief denken (met alfagolven)

Een belangrijk onderzoek dat hij daarvoor nader bekeek was dat van wetenschappers Mark Beeman en John Kounios van de Northwestern University. Zij lieten studenten keer op keer een bepaald soort puzzel oplossen, genaamd ‘compound remote associate problems’. Die naam kende je vast nog niet, de puzzel vast wel waarbij een aantal willekeurig lijkende woorden één verbindend woord missen.

Bijvoorbeeld: ‘boom’, ‘moes’, ‘granaat’. Het verbindende woord is ‘appel’.

Wat zagen de onderzoekers namelijk? Bij het vinden van het verbindende woord, waarvoor creatief denken nodig is, lichtte een bepaald deel van het brein op. Een klein deeltje, net achter het oor: de ‘superieure temporale gyrus’ genaamd.

Dit deel van het brein lichtte op met het uitzenden van ‘alfagolven’, ongeveer 8 seconden voordat de juiste oplossing werd gevonden!

De onderzoekers noemen dat tijdvak van de seconden dat de gyrus actief wordt en de oplossing gevonden wordt, het ‘aha moment’. Die ken je wel, toch? Dat moment van optimaal creatief denken, om tot een oplossing of nieuw idee te komen, ligt dus vast in dat kleine deeltje in je brein; dat werkt met alfagolven.

En die alfagolven zijn de sleutel tot het ontluiken van creatief denken in je brein. Wat blijkt namelijk? Alfagolven zijn sterk verbonden met ontspanning. Als je creatief denkt, zoals tijdens het maken van een puzzel of tijdens het maken van muziek, verkeer je in een ontspannen staat waarbij je die alfagolven uitzendt.

 

Bekijken op Threads

 

Maar andersom werkt het ook!

Ben je in een ontspannen staat, dan maak je ruimte in je brein vrij voor creativiteit. De studenten in het onderzoek losten bijvoorbeeld 30% meer van de puzzels op toen ze alcohol op hadden (alcohol ontspant). Geen aanbeveling om dronken te worden voor je creativiteit, maar toegegeven: een biertje helpt.

Natuurlijk zijn er ook andere manieren waarop die alfagolven geactiveerd worden voor creatief denken door ontspanning: wandelen bijvoorbeeld, zoals Beethoven deed om zijn muziek te kunnen maken. Of je terugtrekken in een afgelegen hutje om nieuwe muziek te maken, zoals Dylan deed en net als een hoop collega muzikanten en andersoortige artiesten doen.

Terugtrekken en ontspannen ontluikt je creatief denken op z’n effectiefst.

Of zoals Lehrer het zegt:

“Het meest productieve wat je dan kunt doen, is het hele werk even vergeten.”

Tips om je te ontspannen en je alfagolven te activeren

Een blokje om kan dus wonderen doen voor je creativiteit. Weersta de verleiding om een podcast op te zetten of je favoriete nummer aan te zetten. Laat je brein gewoon even vrij ‘nadenken’, al is het belangrijk om niet krampachtig op zoek te gaan naar inspiratie.

Andere tips die je kunnen helpen ontspannen:

  • Neem een douche: dat heerlijke warme water is al ontspannend, net als het feit dat je onder de douche niet kan doomscrollen en niets anders kan doen dan alleen zijn met je gedachten. Het is niet voor niets dat mensen vaak de beste ideeën onder de douche krijgen.
  • Neem micro-pauzes: we snappen het dat je baas niet blij is als je continu onder de douche staat en blokjes om gaat, maar iedereen kan micro-pauzes van 5 minuten in zijn dag doorvoeren. En nee, pak je telefoon er niet bij en probeer je brein niet op een andere manier af te leiden. 5 minuten uit het raam staren kan wonderen doen.
  • Luister naar (rustige) muziek: als jij ontspant van hardcore dan moet je dat vooral luisteren, maar over het algemeen geldt dat muziek rond de 60 tot 80 bpm je brein in ontspannen staat kan brengen.
  • Probeer te mediteren: dat hoeft echt geen lange sessie met klankschalen te zijn. Gewoon even 5 minuten focus op je ademhaling is al voldoende om je meer te kunnen ontspannen.
  • Verander van omgeving: een café, park, bibliotheek of zelfs een andere werkplek kan voor verrassend veel inspiratie zorgen. 

Heb je rustige muziek nodig om te ontspannen? Dan hebben wij de perfecte afspeellijst voor je. Luister hem hier.

Creatief denken opdrachten als je vastzit

Je weet nu dat creatief denken kort gezegd draait om bestaande informatie op nieuwe manieren te combineren. Je wil daarom denken op een andere manier dan je normaal doet. Ontsnappen uit je vaste denkpatronen om nieuwe verbindingen te kunnen maken. Je brein is zo geprogrammeerd om snel te handelen en beslissingen te nemen, maar in dit geval ben je niet tevreden met de meest voor de hand liggende oplossingen.

Als je het gevoel hebt dat je vastzit en je je hersenen wil laten ontspannen, kun je eens proberen een speelse oefening te doen om de druk te verlagen en nieuwe verbindingen mogelijk te maken. 

  • Nieuwe verbindingen leggen: kies 3 willekeurige woorden (bijvoorbeeld ‘lamp’, ‘zee’ en ‘fiets’) en bedenk minstens 5 manieren om ze te verbinden in één verhaal of idee.
  • Omgekeerd denken: vergeet creative problem solving. Schrijf 10 manieren op hoe je een probleem juist erger kunt maken. 
  • Schrijf zonder doel: pak pen en papier of een leeg Word-document voor je en schrijf gewoon alles wat in je hoofd opkomt. Niets is fout! Het gaat er gewoon om dat je begint en niet langer naar een lege pagina staart. Zo neem je de druk weg en geef je jouw brein de ruimte voor nieuwe ideeën.

Inspanning boost creativiteit (met feeling-of-knowing)

Maar hoe zit het dan met hard werken? Met koffie drinken in plaats van bier drinken voor creatief denken? Met zitten en beginnen, zoals vele creatievelingen ook aanraden? Met hard werken, in plaats van achterover leunen, om (creatief) werk gedaan te krijgen?

De formule van een ander creatief grootmeester geldt zeker niettemin. Thomas Edison:

“Genialiteit is 1% inspiratie en 99% transpiratie.”

Om een creatieve taak gedaan te krijgen (een lastige puzzel oplossen, een artikel schrijven of een nieuw concept voor een klant bedenken) moet je óók gewoon gaan zitten en beginnen aan de taak. Als je het gevoel hebt dat je in de buurt van oplossing of idee zit, tenminste.

Het brein heeft namelijk nóg een ontzettend handig kenmerk, naast die ontspannen alfagolven voor creatief denken: ‘feeling-of-knowing’ genaamd in de psychologie.

Letterlijk vertaald: ‘een gevoel van weten’. En dat is ook wat het is. Zodra je met een probleem bezig bent dat een creatieve oplossing vereist, of een goed nieuw concept voor een klant wil neerzetten, gaat je brein aan het werk. Het bijzondere van feeling-of-knowing: zodra je in de buurt van de oplossing of van een goed idee komt, geeft je brein een seintje. Het geeft je dat gevoel dat je er bíjna bent! Dat aha-gevoel (hoor je nu ook in je hoofd EUREKA?). DÁT is het moment waarop de onderzoekers het breingebied achter de oren van de deelnemers zagen oplichten, 8 seconden voordat ze bij de oplossing van de puzzel waren. Hun feeling-of-knowing was geactiveerd.

Heb je dit gevoel tijdens het creatief denken, al is het maar vaag, blijf dan bezig waar je mee bezig was. Blijf denken, blijf werken, blijf bikkelen. Dit is het inspanningsgedeelte en het werpt z’n vruchten af.

creatief-denken

Creatief denken stimuleren door inspanning? Ook daar hebben we tips voor

Een andere manier om je creativiteit te boosten is dus om je juist in te spannen. Maar hoe kan je dat doen als het idee of op de oplossing op het puntje van je tong ligt, maar je er toch maar niet op lijkt te komen?

  • Herformuleer het probleem: soms helpt het om de vraag anders te stellen om net verder te komen.
  • Gebruik energizers: we noemden net al het kopje koffie. Net als even springen, een koude plens water of een stuk fruit kan een bakkie zwart goud je net dat zetje geven.
  • Voorkom afleidingen: zet je notificaties uit, sluit je mailprogramma, mute je Slack of Teams en houd alleen relevante tabbladen open. Geef je brein de kans om zich compleet op de taak te focussen.
  • Zet een timer voor 25 minuten: het begin is vaak het allermoeilijkst. De Pomodoro-techniek kan hierbij helpen. Bij deze techniek werk je in gefocuste blokken van 25 minuten, met daaropvolgend een korte pauze van 5 minuten. De gedachte dat je over 25 minuten alweer pauze hebt, kan je juist helpen om op gang te komen. Daarnaast creëert het urgentie. Kun je je straks weer even ontspannen om je alfagolven te activeren!

Oefeningen om je in te spannen en je creativiteit te boosten

Waar de vorige opdrachten om speelse, vrije oefeningen gingen, bestaan er ook probleemoplossende oefeningen. 

  • SCAMPER-methode toepassen op een bestaand idee of probleem: Substitute (wat kan ik vervangen?), Combine (wat kan ik combineren?), Adapt (wat kan ik aanpassen?), Modify (wat kan ik wijzigen?), Purpose (hoe kan ik het anders gebruiken?), Eliminate (wat kan ik weglaten?) en Rearrange (hoe kan ik het herschikken?)
  • Future back thinking: wat is de perfecte eindoplossing? Werk vanaf daar terug naar het nu. Wat zijn de stappen die je dan moet nemen?
  • Mindmappen: zet jouw probleem of een centraal thema in het midden van een vel papier en ga brainstormen. Mindmappen is een visuele manier om gedachten, ideeën en informatie rond één centraal thema in een netwerk van vertakkingen te organiseren. Door deze structuur stimuleer je je brein om onverwachte verbanden te zien en zo sneller tot creatieve inzichten te komen.

In onze 1-daagse cursus Snellezen, geheugentechnieken en mindmappen komt de laatste creatief denken oefening uitgebreid aan bod. Dus wil je creatiever zijn, beter inzicht in onderlinge verbanden hebben en komen tot andere oplossingen? Dan is deze cursus je op het lijf geschreven. En na deze dag heb je ook nog eens skills opgedaan op het gebied van snellezen en je geheugen. Meer informatie vind je hier. 

Instagram post over structuur en creativiteit

Dus…

Ontspan je, als je het gevoel hebt dat je ‘vast’ zit of geen inspiratie hebt. Je brein creëert dan namelijk alfagolven. Die zijn nodig om tot creatieve inspiratie te komen. Alleen in die modus komt je brein tot goede ideeën, nieuwe inzichten en slimme oplossingen. Neem afstand van je werk, maak een wandeling, drink een ontspannend biertje. (Dit 1% van het werk.)

Ga echter door met inspannen, als je het gevoel hebt dat je dichtbij een oplossing of idee zit. Dit is je brein dat je ‘feeling-of-knowing’ afgeeft. Werk door, drink koffie, transpireer. (99% van het werk.)

Probeer niks te forceren, is de belangrijkste les. Luister goed naar de golven en gevoelens die je brein afgeeft. Ga niet in een geforceerd kringetje bij elkaar zitten om tot een briljant idee te komen. Brainstormen werkt niet. Als er iets juist niet af te dwingen valt, dan is het namelijk creatief zijn.

Hoe kan het bijvoorbeeld dat een bedrijf als Google zoveel creatief denken voor elkaar krijgt? Omdat ze niks afdwingen of top down managen. Ze creëren alleen de ideale omgeving en laten de werknemers verder vrij om tot hun creatieve aha-momenten en ideeën te komen.

Wat veel andere organisaties (fout) doen, is dit, volgens Lehrer:

“Bedrijven proberen het proces te micromanagen. Zij vertellen werknemers welke problemen er spelen, hoe ze die oplossen en binnen welke tijden dat moet gebeuren. De focus ligt op focussen. Geen bier in de middag, brainstorm meetings terwijl dat niet werkt, een verplichte werkplek. Al die dingen, met de beste bedoelingen, staan creatief denken in de weg.”

En nu?

Nu hoef je niet meteen een kantinebar te openen, maar je kunt wel voorstellen dat jullie op het werk iets losser met de regels omgaan.

  • Misschien kun je wel eens op een andere plek gaan werken? Misschien kunnen jullie de brainstormmeetings afschaffen?
  • Misschien kan in de avond werken een optie worden, omdat jij dan beter kunt ontspannen en dus (creatief) denken?
  • Misschien kan het een normaal fenomeen worden dat mensen opstaan van hun werkplek om even naar buiten te gaan en afstand te nemen van hun taak in plaats van een manager die je fronsend nakijkt wanneer je midden op de dag de deur uit loopt?
  • Of, nog makkelijker, je past een paar van de eerder genoemde oefeningen toe die die alfa-golven in je brein stimuleren. Mediteren, een wandelingetje buiten kantoor of op de juiste manier ademhalen (instant ontspanning!).

Doe in elk geval iets met al die wetenschap achter creatief denken en de alfagolven die het bevorderen als het even niet opschiet.

Want, zegt Lehrer:

“Creatief denken is altijd een goocheltruc geleken. Maar nu we eindelijk weten waar nieuwe ideeën vandaan komen, kunnen we er hopelijk meer van hebben. De wetenschap achter creativiteit kan ons creatiever maken.”

Creatief denken kan dus iedereen; je moet er alleen wat moeite voor doen.

Patrick Stastra,
Trainer Snellezen, Mindmapping & Geheugentechnieken

Veelgestelde vragen over creatief denken

  • Wat is creatief denken?

    De creatieve denken betekenis draait om anders naar dingen kijken dan normaal, waardoor je met nieuwe ideeën en oplossingen komt die je niet meteen had bedacht. Het gaat erom je verbeelding te gebruiken, slimme verbanden te leggen en verrassende oplossingen te bedenken voor problemen of situaties.

  • Welke 5 vormen van creatieve vaardigheden zijn er?

    Creatieve vaardigheden voorbeelden zijn het vermogen om veel verschillende ideeën te bedenken (divergent denken), de beste daarvan te selecteren en uit te werken (convergent denken), een probleem vanuit nieuwe invalshoeken te bekijken (probleemherdefiniëring), ideeën visueel te verbeelden (visueel denken) en onverwachte verbanden te leggen tussen losse elementen (associatief denken); samen helpen deze vaardigheden om originele oplossingen en vernieuwende inzichten te creëren.

  • Hoe stimuleer je creatief denken?

    Creatief denken stimuleer je door je brein in een ontspannen staat te brengen waarin het alfagolven uitzendt. Dat zijn hersengolven die nieuwe verbindingen en inzichten makkelijker maken. Dit bereik je bijvoorbeeld door te wandelen, mediteren of gewoon even afstand te nemen van je werk. Combineer die ontspanning met momenten van gefocust doorwerken, zodat je jouw ideeën daarna kunt uitwerken tijdens de inspanningsfase.

  • Wat zijn de vier soorten creativiteit?

    Er zijn grofweg vier soorten creativiteit: cognitief, emotioneel, sociaal en technisch. Bij cognitieve creativiteit gaat het om nieuwe ideeën bedenken met je kennis en logisch nadenken, emotionele creativiteit draait om originele ingevingen vanuit je gevoel, sociale creativiteit ontstaat juist door samen met anderen te sparren en technische creativiteit gaat over slimme, nieuwe manieren om technieken, materialen of technologie toe te passen.

  • Hoe kan ik mijn creatieve denkvermogen trainen of verbeteren?

    Train je creatieve denkvermogen door af te wisselen tussen ontspanning (om alfagolven te activeren) en gerichte inspanning zodra ideeën opkomen, waarbij je focus houdt, afleiding vermijdt en technieken zoals mindmappen gebruikt om ze uit te werken.

  • Wat zijn effectieve technieken om out-of-the-box te denken?

    Out-of-the-box denken kun je stimuleren door technieken te gebruiken die je vaste denkpatronen doorbreken, zoals willekeurige woorden koppelen, omgekeerd denken (bedenken hoe je een probleem juist erger maakt en dat omdraaien naar oplossingen), mindmappen om nieuwe verbindingen te zien of future-back thinking waarbij je vanaf de perfecte eindoplossing terugwerkt naar nu.

  • Hoe doorbreek ik vaste denkpatronen of tunnelvisie?

    Je doorbreekt vaste denkpatronen of tunnelvisie door bewust afstand te nemen en je brein in een ontspannen staat te brengen waarin alfagolven actief worden, bijvoorbeeld door te wandelen, douchen of van omgeving te wisselen en vervolgens technieken te gebruiken die je dwingen anders te denken, zoals willekeurige woorden combineren, omgekeerd denken en mindmappen.

  • Hoe kan ik creatief denken inzetten voor probleemoplossing?

    Creatief denken helpt je problemen op te lossen door eerst even te ontspannen, zodat je brein in een open, ontvankelijke staat komt, denk aan wandelen, mediteren of een korte pauze, waardoor nieuwe ideeën makkelijker ontstaan. Daarna ga je actief aan de slag met technieken zoals mindmappen of de SCAMPER-methode om het probleem vanuit verschillende hoeken te bekijken en verrassende oplossingen te bedenken.

  • Welke rol speelt brainstormen bij creatief denken, en hoe doe je dat goed?

    Creatieve ideeën ontstaan niet door een paar mensen op maandagochtend in een vergaderhok te proppen met koffie en een whiteboard. Het klassieke brainstormen zal niet direct helpen met creatief denken. Pas als je stopt met lukraak ideeën gooien op tafel en creatieve technieken toepast, helpt het om ideeën en oplossingen te bedenken.

  • Hoe stimuleer ik creativiteit in een team dat vastloopt?

    Je stimuleert creativiteit in een team dat vastloopt door eens op een andere plek te werken, saaie brainsstormmeetings af te schaffen en flexibele werktijden in te stellen. Normaliseer pauzes en wandelingen en moedig ze aan te mediteren of op andere manieren te ontspannen. In het creativiteit boek Doorbreek de denkdoos: creativiteit in teams wordt ook de strategie mindmappen gebruikt.

  • Wat doe ik als ik totaal geen inspiratie of ideeën heb?

    Als je even geen inspiratie hebt, wil je juist wegstappen van je werk. Probeer lekker te ontspannen: maak een wandeling, neem een korte pauze zonder je telefoon of doe een simpele ademhalingsoefening om je alfagolven te stimuleren. Gun je brein wat rust, want creatieve ideeën komen vaak juist als je ze niet probeert te forceren.

  • Hoe combineer ik analytisch en creatief denken voor betere resultaten?

    Combineer analytisch en creatief denken door eerst je probleem of idee goed te onderzoeken en te begrijpen (dat is het analytische stuk) en daarna ruimte te maken voor vrije, speelse ideeën zonder meteen te oordelen (het creatieve deel). Zo zorg je dat je oplossingen zowel logisch kloppen als vernieuwend zijn. Wissel af tussen deze twee manieren van denken: eerst structureren en analyseren, daarna loslaten en verbinden.

  • Welke gewoontes en omgevingen helpen om creatiever te worden?

    Gewoontes zoals regelmatig korte pauzes nemen zonder afleiding, wandelen of mediteren helpen je alfagolven te activeren, wat creativiteit stimuleert. Ook het wisselen van omgeving, bijvoorbeeld werken in een café of een andere ruimte dan normaal zorgt voor nieuwe prikkels en frisse ideeën.

  • Hoe kan ik creatief denken toepassen in een zakelijke context zonder dat het ‘zweverig’ wordt?

    Door creatief denken te gebruiken om problemen op te lossen, nieuwe ideeën te bedenken of processen te verbeteren. Focus op concrete technieken zoals mindmappen, de SCAMPER-methode of brainstormen met duidelijke doelen. Zorg dat je creativiteit altijd gekoppeld is aan resultaat en actie, zodat het niet ‘zweverig’ aanvoelt maar juist waarde toevoegt aan je werk.

Wie zijn wij? | Snellezen.com

Tijdwinst.com is een trainingsbureau dat gespecialiseerd is in slimmer (samen) werken. Daarvoor bieden we je diverse (online) trainingen aan. Van time management tot snellezen. Nieuwsgierig? Bezoek onze website of blogs en schrijf je snel in voor een van onze trainingen. 

Populaire trainingen: