Je hebt hard gezwoegd om dat ene adviesplan met strakke deadline nog op tijd af te krijgen. En dan is daar opeens de reactie van je collega: “Je advies is te kort door de bocht. Het mist diepgang.” Je schiet in de stress. Je had er juist zo hard je best op gedaan. Je eerste neiging? Een lange mail terugsturen waarin je uitlegt waarom jouw adviesplan wél diepgang heeft. Een gezondere reactie? Op een assertieve manier omgaan met kritiek.
Jouw reactie is eigenlijk doodnormaal. Je voelt je beledigd door de kritiek en krijgt de neiging om voor jezelf te vechten. Zo kun je de kritiek wegmaken en krijg je weer een positiever beeld van jezelf. Maar is dat wel de beste reactie? Nee, helaas. Wat dan wél een gezonde vorm van reageren is, leggen we je graag uit.
Zelfverdediging als reactie op kritiek
Laten we eerst kijken waar die reactie vandaan komt. Wees gerust: jij bent niet de enige die geen vreugdesprongetje maakt bij het ontvangen van negatieve feedback. Sterker nog: je reactie is hartstikke natuurlijk. Die reactie komt voort uit de oertijd – vér voordat de computers en het mailverkeer überhaupt bestonden. Het heeft onder andere te maken met twee mechanismen in ons brein: het ‘fight, flight or freeze’-principe en de focus van ons brein op het negatieve.
Fight, flight or freeze
Misschien heb je er al eens van gehoord: het ‘fight, flight or freeze’-mechanisme. Vanuit de oertijd zijn we gewend om gevaar uit de weg te gaan, ertegen te vechten of te bevriezen en niets te doen. Nog steeds zijn dat de drie primaire reacties wanneer we iets als een bedreiging zien. Zo ook bij kritiek.
- Fight: je gaat in de tegenaanval en probeert de kritiek te weerleggen. Of je trekt de ander in twijfel als feedbackgever, zodat de kritiek niet meer geldt.
- Flight: je gaat kritiek of kritiekgevers vermijden. Bijvoorbeeld door geen opdrachten meer aan te gaan waar je mogelijk kritiek op krijgt. Of door die ene collega uit de weg te gaan die meestal geen blad voor de mond neemt.
- Freeze: je trekt je terug en reageert niet. Je zelfvertrouwen neemt af en je voelt je een minder goed persoon door de kritiek.
Die reacties stammen nog uit de tijd dat onze voorouders (de neanderthalers) leefden. In de oertijd had je een betere overlevingskans als je bij de groep hoorde. Je wist dan zeker dat de anderen jou niet met huid en haar zouden opeten. Afwijzing was destijds het ergste wat je kon overkomen.
Tegenwoordig heeft een kritische reactie van je collega gelukkig niet meer zulke negatieve gevolgen als toen. Toch ziet je brein kritiek nog steeds als een bedreiging. Dat verklaart waarom we kritiek liever niet ontvangen. We hebben zelfs de neiging om mensen die ons kritiek geven te ontwijken (de flight-reactie dus), zo blijkt uit dit onderzoek. Oftewel: onze hersenen hebben de oertijd nog niet helemaal achter zich gelaten.
We vergroten negatieve informatie uit
En dan is er nog iets. Je brein slurpt negatieve informatie als een spons op en vergroot het ook nog eens uit. Dat verklaart waarom een compliment vaak niet dagenlang blijft hangen, terwijl we wel na een week nog steeds een negatieve opmerking woord voor woord kunnen herhalen. Juist omdat negatieve feedback over het algemeen een tijdje blijft hangen, gaan we die feedback liever uit de weg.
Hoe moet je dan wél omgaan met kritiek?
De oer-reactie levert je weinig op. In een hoekje wegkruipen en jezelf waardeloos voelen als reactie op kritiek ook niet. Hoe je er dan wél mee omgaat? Voorkom een oer-reactie. Gebruik dit 7-stappenplan. Het geeft jou handvatten om op een positieve manier met kritiek om te gaan. En om zelfs iets uit kritiek te halen.
Omgaan met kritiek in 7 stappen
Kritiek is geen persoonlijke aanval. Tenminste, als het goed is niet. Vaak kun je er een wijze les uithalen. Daarvoor is het alleen wel nodig dat je voor de kritiek openstaat en niet direct wegvlucht, vecht of bevriest. Zie kritiek niet als een nare opmerking naar jou toe gericht, maar als een advies waar je van kunt leren. Die instelling bereik je met de volgende 7 stappen.
1. Adem in, adem uit
De eerste stap als iemand je feedback geeft, is een keer diep in- en uitademen. Zorg dat je niet direct in de verdediging schiet of wegvlucht of bevriest. Laat de ander rustig uitpraten en luister naar wat de ander te zeggen heeft. Probeer ook te voorkomen dat je je na het horen van de eerste kritiek afsluit voor wat de ander zegt. Daarmee ontneem je jezelf namelijk de kans om uit de onderbouwing van de kritiek iets te halen.
2. Bedank de ander
De ander bedanken voor kritiek? Dat klinkt misschien gek. Het is heel logisch dat je de kritiek liever niet had gehoord. Het is niet leuk als iemand je commentaar geeft en niet direct enthousiast is over jou of over je werk. Toch is het nuttig om de ander hoe dan ook te bedanken voor zijn feedback.
Realiseer je dat het voor de ander ook niet eenvoudig is om jou kritiek te geven. Wie weet voelde diegene ook een drempel om dit tegen je te kunnen zeggen en heeft hij/zij er de beste bedoelingen mee. Bedank daarom in ieder geval voor de moeite, ook als je je niet direct in de kritiek kunt vinden. Dat laat zien dat je de genomen moeite waardeert.
3. Wacht even
Vaak hebben mensen de neiging om direct te reageren op kritiek. Meestal is dat om zichzelf te verdedigen en tegen de kritiek in te gaan, maar het kan ook zijn dat je direct vragen gaat stellen of in de oplossingsmodus schiet. Ons advies: wacht heel even.
Laat de feedback bezinken (ook om de fight-flight-freeze-modus uit te schakelen) voordat je er iets op zegt. Vraag de ander eventueel om een paar minuten (of zelfs een paar dagen) denktijd als je daar behoefte aan hebt.
4. Vraag door
Uit kritiek kun je vaak wijze lessen halen. Wel is het dan belangrijk dat je de feedback door en door begrijpt. Stel daarom vragen aan de ander. Vraag bijvoorbeeld naar voorbeelden of informeer of de ander tips voor je heeft om jezelf te verbeteren. Zo kun je misschien zelfs uit onterechte kritiek nog iets halen.
Je hoeft trouwens niet meteen met vragen te komen. Ook hier kun je de tijd voor nemen. Laat de feedback tot je doordringen en ga bij jezelf na waar jij nog benieuwd naar bent. Het is prima als je een week later nog met een vraag komt.
5. Filter terechte van onterechte kritiek
Tja, er bestaat ook kritiek waar je daadwerkelijk weinig mee kunt. Of kritiek die inderdaad onterecht is. Bijvoorbeeld als iemand zegt “Waarom doe je het steeds fout?!”. Dat is zo’n algemene opmerking dat je er weinig uit kunt halen. Het is geen advies en bepaald opbouwend is de kritiek ook niet.
Kijk daarom kritisch naar de ontvangen kritiek. En naar degene van wie je kritiek krijgt. Het is goed om voor jezelf te bepalen wat voor soort kritiek je hebt ontvangen en of je er iets mee kunt. Is de kritiek terecht? Kun je er iets uit halen? En als dat in eerste instantie niet lukt, kun je er dan misschien wel iets uit halen na het doorvragen?
Anna Thelin onderscheidt in haar TED-talk vier soorten kritiek:
- geruchten (indirecte kritiek achter je rug om);
- kritiek die je krijgt (kritiek die iemand in je gezicht aan je geeft);
- kritiek waar je om vraagt (bijvoorbeeld als je je leidinggevende in een functioneringsgesprek om tips vraagt);
- wat je aanneemt als kritiek (wat je denkt dat andere mensen van je denken).
Geruchten
Geruchten zeggen vaak meer over de persoon die ze geeft dan over jou. Ze zijn niet bedoeld om jou verder te helpen (anders was die persoon wel naar jou toe gekomen), dus de kans is groot dat je er niet veel mee kunt.
Kritiek die je krijgt
Kritiek die je krijgt, is vaak de kritiek waar ontvangers de meeste moeite mee hebben. Je hebt niet om kritiek gevraagd en iemand geeft je de kritiek op het moment dat dat voor hem of haar relevant voelt. Of omdat het bij diegene net op dat moment hoog zit. De kritiek komt er dan misschien niet altijd op een even constructieve en vriendelijke manier uit. Belangrijk is om in zo’n geval te kijken wie die persoon is om dit te zeggen. Kent die persoon je goed genoeg om je feedback te geven? Wat kun je uit de gegeven feedback halen? En kun je daar iets mee doen? Misschien door vragen te stellen?
Kritiek waar je om vraagt
Daarnaast is er dus kritiek waar je zelf om vraagt. Vaak is dit constructieve feedback. Je vraagt aan iemand anders om jou tips te geven voor je persoonlijke ontwikkeling. Het helpt natuurlijk ook dat jij in zo’n geval openstaat voor kritiek. Je hebt dus de juiste mindset om daadwerkelijk iets uit de feedback van een ander te halen.
Wat je aanneemt als kritiek
Ten slotte is er aangenomen kritiek. Oftewel: kritiek die jij invult voor anderen. Ook al is gedachtenlezen niet mogelijk, toch denk je te weten wat een ander van je denkt. Het kan bijvoorbeeld zijn dat je collega tegen je zegt “Ik mis hier nog wat diepgang”, maar dat ze verder heel tevreden is over jouw werk. Als je door die opmerking in de gedachte “Ik doe het ook nooit goed genoeg” schiet, dan is dat kritiek die jij zelf in de mond van de ander legt. Ook in dat geval loont het om door te vragen. Zo voorkom je dat je van de kritiek iets negatievers maakt dan nodig is.
6. Kijk wat je ermee kunt
Laten we uitgaan van het positieve: je krijgt feedback waar je concreet iets mee kunt. Wat kun je er precies uit halen? Dat voor jezelf helder krijgen, is misschien wel de belangrijkste stap om om te gaan met kritiek. Juist op deze manier kun je het omzetten in iets positiefs.
Het kan per keer heel verschillend zijn wat je met kritiek kunt. Soms is het belangrijkste wat je kunt doen je fout toegeven en daar je excuses voor aanbieden. Maar vaker nog is het vooral belangrijk om te kijken naar oplossingen. Hoe kun je het een volgende keer anders doen? Welke stappen kun je zetten om te groeien? En wie kan je daarbij helpen?
- Analyseer de situatie en de kritiek. Beschrijf wat de ander heeft gezegd en wat diens tips voor je zijn.
- Maak een concreet plan of afspraken waarmee je jezelf op dit punt kunt verbeteren.
- Vraag eventueel de kritiekgever om advies of leg hem/haar je plan voor.
- Vind je het lastig om er zelf rationeel naar te kijken? Vraag dan om een second opinion van iemand die je verder kan helpen.
Blijkt dat je echt niets met de kritiek kunt? Of is de kritiek op geen enkele manier bedoeld om jou verder te helpen? Probeer het dan te laten varen. Het is zonde om je energie in die opmerkingen te steken.
7. Voorkom piekeren
En dan is er nog een laatste stap voor omgaan met kritiek. Het kan zijn dat je het na het opstellen van een concreet plan alsnog op een piekeren zet. Het “Ik doe het ook nooit goed”-stemmetje in je hoofd kan ook dan nog de kop opsteken. Voorkom dat die gedachten de overhand nemen en steek een stokje voor piekeren:
- Schrijf je piekergedachten van je af. Plan bijvoorbeeld een piekerkwartier in, waarin je al je piekergedachten op papier noteert. Dan kun je de gedachten makkelijker loslaten.
- Noteer overdag de dingen die wél goed gaan. Lees die successen regelmatig terug, zodat je uit je hoofd kunt zetten dat je het nooit goed genoeg doet.
- Zoek afleiding, zodat je je ergens anders op kunt focussen. Doe iets waar je positieve energie uit haalt.
- Of stel jezelf deze ene vraag die je helpt om te stoppen met piekeren.
Nog een paar dingen
Ten slotte nog een paar tips die jou helpen omgaan met kritiek:
- Vraag zelf om feedback. Op dat moment ben je op kritiek voorbereid en sta je er ook meer voor open. Ook fijn: zo voorkom je dat je baas alles opspaart tot het functioneringsgesprek (iets waar jij hem op jouw beurt dan weer kritiek op mag geven, want handig is dat niet!).
- Realiseer je dat je het nooit voor iedereen goed kunt doen. Je hoeft niet altijd iets te doen met kritiek, zeker niet als de kritiek niet opbouwend is. Maak altijd voor jezelf de afweging of jij het nodig vindt dat je er iets mee doet en of de kritiek gegrond is.
- Geef de ander eventueel feedback op de kritiek. Vind je de manier waarop de kritiek werd gegeven niet fijn? Had diegene het ook anders kunnen zeggen? Geef het aan. Ook jij mag het spreken als je kritiek hebt op de ander. Tenminste, als die kritiek gegrond is natuurlijk.
- Werk aan je zelfvertrouwen en assertiviteit. Leer voor jezelf opkomen, grenzen aangeven en beter omgaan met kritiek. Dat helpt je om niet meteen in de “Niet goed genoeg”-modus te schieten.
Kun je bij dat laatste hulp gebruiken? Geef je dan op voor onze 1-daagse assertiviteitscursus. Daarin leer jij in 24 uur alles wat jij nodig hebt om beter voor jezelf op te komen, je grenzen aan te geven en je zelfvertrouwen op te krikken.
