Als leidinggevende lijkt het weleens alsof je kapitein bent van een schip: de ene collega wil alle zeilen bijzetten en de ander gaat overal over in discussie. En jij? Jij probeert alles in goede banen te leiden. Maar wat als we je vertellen dat je het roer soms los mag laten? Zelfsturende teams, je hebt er misschien al eens over gehoord, is de manier om je team meer verantwoordelijkheid en vrijheid te geven. Klinkt goed! Maar ja, loslaten klinkt makkelijker dan het is, voor de meeste mensen dan. Hoe zorg je ervoor dat je team niet als een stuurloos schip ronddobbert, maar de juiste koers vaart? 

Wat komt aan bod:

  1. Wat betekent een zelfsturend team?
  2. De voordelen van zelfsturende teams
  3. De zelfsturende teams nadelen
  4. Jouw rol als leidinggevende bij zelfsturende teams
  5. De 5 randvoorwaarden van een succesvol zelfsturend team
  6. Tips: zo breng je zelfsturende teams in de praktijk
  7. Conclusie: de koers naar succes met zelfsturende teams
  8. Mensen vroegen ook

Wat is een zelfsturend team precies?

Wist je dat de eerste zelfsturende teams Engels waren? Zelfsturende teams is een manier van leidinggeven die in het begin van de jaren 50 van de afgelopen eeuw is ontstaan. In de Britse mijnen begonnen de mijnwerkers toen te werken in groepjes van acht waarbij de deelnemers van deze groepen samen verantwoordelijk waren voor het werkproces voor kolenwinning. Vandaag de dag – niet langer in de mijnen, maar op de werkvloer – zie je deze vorm van leidinggeven steeds vaker terug in het bedrijfsleven. 

Bij zelfsturende teams bepaalt het team dus voornamelijk de koers. Er is niet continu aansturing van bovenaf, er is juist meer autonomie voor de teamleden. Ze organiseren zelf hun werk, verdelen zelf de taken en lossen problemen op. 

Voordat je denkt: mooi, dan kan ik minder gaan werken en meer koffie drinken, is het goed om te beseffen dat elk zelfsturend team ook nog een duidelijke richting en doelen nodig heeft. Het is dus geen vrijbrief om je gezicht zo min mogelijk op kantoor te laten zien. Zie het liever als een goed geoliede machine waarbij iedereen zijn rol kent, zonder dat er iemand van bovenaf steeds aan de knoppen draait. 

Zelfsturende teams 

De voordelen van zelfsturing (voor jou én je team)

Een zelfsturende teams klinkt niet alleen heel prettig voor werknemers, maar voor jou als leidinggevende biedt het een hoop voordelen. 

1. Meer betrokkenheid en motivatie

Wanneer medewerkers meer verantwoordelijkheid krijgen, voelen ze zich automatisch ook meer betrokken bij het werk. Ze voeren niet alleen uit, maar zijn mede-eigenaar van het werkproces. Het gevolg? Ze zijn meer gemotiveerd, hebben minder last van het ‘working 9 ‘till 5’-gevoel en zijn meer bereid om een stapje extra te zetten. 

2. Snellere besluitvorming mogelijk

Weken of maandenlang wachten tot iedereen zijn plasje heeft gedaan? Nee, hoor. Bij zelfsturing zijn er geen ellenlange ketens van goedkeuring of overleg met het management nodig. Beslissingen worden direct binnen het team genomen, wat zorgt voor snellere beslissingen en meer flexibiliteit. Dat is vooral handig in een dynamische sector waar snel schakelen van groot belang is. 

3. Er ontstaan creatieve oplossingen

Doordat teamleden meer vrijheid krijgen en verantwoordelijkheid dragen, komen ze vaker met frisse ideeën en out of the box oplossingen. In een zelfsturend team is iedereen betrokken bij het proces, wat zorgt voor meer diverse perspectieven en creatieve denkwijzen.

4. Minder micromanagement (hoera!)

Zelfsturende teams zorgen ervoor dat je als leidinggevende meer op strategisch niveau kunt werken in plaats van elk detail te moeten managen. Dat betekent minder vergaderingen over wie wat moet doen en meer tijd om na te denken over het grotere geheel. En ja, misschien toch meer tijd voor dat extra kopje koffie…

5. Iedereen werkt efficiënter

Leden van zelfsturende teams hebben vaak een hoger gevoel van eigenaarschap, wat leidt tot een efficiëntere werkwijze. Het team weet zelf het beste wie wat kan en wie welke taak het snelst kan uitvoeren. Waardoor er geen tijd verspild wordt aan onnodige discussies of misverstanden. 

Zelfsturende teams

De valkuilen en nadelen van zelfsturende teams op een rij

Naast voordelen zijn er natuurlijk ook wat uitdagingen waar je rekening mee moet houden. Dit zijn een paar van de belangrijkste nadelen: 

1. Negatieve gevolgen van onduidelijke richting

Zelfsturende teams zijn erg afhankelijk van de samenwerking en verantwoordelijkheid van de teamleden. Als er geen duidelijke leiding of richting is, kan dit leiden tot chaos of besluiteloosheid. Het team moet zelf in staat zijn om knopen door te hakken en dat kan voor sommige teamleden een flinke uitdaging zijn.

2. Niet iedereen is geschikt voor een zelfsturend team

Zelfsturende teams werken alleen als er mensen in het team zitten die hiermee om kunnen gaan. Niet iedereen voelt zich prettig bij een hoge mate van verantwoordelijkheid en autonomie. Sommige werknemers hebben juist behoefte aan meer sturing en begeleiding. Denk bijvoorbeeld aan sommige jonge (onzekere) werknemers die net hun eerste stappen zetten op de werkvloer. Dit kan leiden tot frustraties binnen het team of zelfs leiden tot minder motivatie.

3. Moeilijker in te grijpen als er iets misgaat

Als je als leidinggevende de teugels wat losser hebt gelaten, kan het lastig zijn om snel in te grijpen als er iets misgaat. Problemen kunnen zich ophopen zonder dat je daar direct zicht op hebt en voordat je het weet is er een serieus probleem ontstaan dat niet zomaar opgelost is.

4. Het vereist veel vertrouwen en communicatie

Het succes van een zelfsturend team hangt voor een groot deel af van onderling vertrouwen en goede communicatie. Wanneer dit ontbreekt, werkt het niet. De bedrijfscultuur moet open zijn, waarbij teamleden eerlijk kunnen communiceren. Anders vertraagt het juist het besluitvormingsproces en neemt de effectiviteit af.

5. Minder zicht op prestaties  

In een traditioneel team heb je als leidinggevende vaak meer zicht op de individuele prestaties van teamleden. Bij een zelfsturend team is het vaak lastiger om te beoordelen wie welke bijdrage levert, wat soms kan leiden tot onbalans in werkdruk. 

Zelfsturende teams

Wat blijft jouw rol als leidinggevende bij zelfsturende teams?

Als leidinggevende in een zelfsturend team verschuift je rol. Je hoeft niet langer de kapitein te zijn die elk detail regelt, je wordt meer de coach die helpt de weg te wijzen. Je zorgt ervoor dat je team de juiste tools en middelen heeft. Daarnaast sta je klaar om te begeleiden wanneer dat nodig is. Denk aan een voetbalcoach: je staat langs de zijlijn, roept af en toe wat aanwijzingen, maar laat het team uiteindelijk het werk doen.

Succesvolle zelfsturing is alleen mogelijk binnen duidelijke kaders. Jij zorgt voor de randvoorwaarden. Het team mag dan de vrijheid hebben, maar zonder die basis weet niemand welke richting ze op moeten. Om weer terug te gaan naar het voorbeeld van de kapitein en de matrozen op het schip: als de matrozen niet weten naar welk land ze moeten varen, gaat het schip al gauw de verkeerde kant op. 

Daarnaast ondersteun je het team om nieuwe vaardigheden te leren. Van probleemoplossing tot besluitvorming en zelfregulering — jij helpt het team zich te ontwikkelen. En misschien wel het moeilijkste van alles wat jij mag doen: leren loslaten. Als leidinggevende moet je erop vertrouwen dat je team het aankan. Dat betekent soms je handen van het roer halen en niet iedere minuut controleren of alles nog wel goed gaat. 

De 5 succesfactoren voor een succesvol zelfsturend team

Waar moet een zelfsturend team aan voldoen? Google heeft onderzoek gedaan naar het geheim van effectieve teams. Uit het onderzoek blijkt dat het minder draait om wie er in het team zit, maar dat het belangrijker is hoe het team werkt. Oftewel: je hoeft geen team vol supersterren te hebben om geweldig werk te leveren, het draait allemaal om de dynamiek. Hier zijn de vijf geheimen van succesvol teams:

1. Psychologische veiligheid

Dit is misschien wel de belangrijkste randvoorwaarde voor een effectief team. Durven je teamleden fouten maken zonder bang te zijn dat ze worden afgekraakt? Voelen ze zich vrij om ideeën te delen, zelfs als die misschien niet meteen briljant zijn? Als het antwoord ja is, dan zit je goed. In een team waar de psychologische veiligheid is gewaarborgd, durft iedereen risico’s te nemen zonder bang te zijn voor gezichtsverlies. En dat is essentieel voor groei en innovatie.

2. Betrouwbaarheid

Niets zo fijn als kunnen vertrouwen op je collega’s. In een zelfsturend team is het cruciaal dat iedereen doet wat ‘ie belooft, op tijd en met kwaliteit. Want laten we eerlijk zijn: niemand zit te wachten op het blussen van brandjes omdat deadlines niet worden gehaald. Betrouwbare teamleden zorgen ervoor dat alles soepel verloopt.

3. Structuur en duidelijkheid  

Ook een zelfsturend team heeft baat bij een beetje orde in de chaos. Iedereen moet precies weten wat de doelen zijn, wat de verwachtingen zijn en hoe ze die kunnen halen. Bij Google doen ze dat bijvoorbeeld met Objectives and Key Results (OKR’s) die de teams vaststellen, waardoor iedereen in elk team dezelfde kant op gaat, zonder te verdwalen. 

4. Impact  

En tot slot: wil je dat je team écht het gevoel heeft dat ze een verschil maken? Dan moeten ze kunnen zien dat hun werk daadwerkelijk impact heeft. Of het nu de klant is die blij is met hun oplossing of een project dat dankzij hun inspanningen een succes is geworden — het gevoel dat je werk ertoe doet, is goud waard.

5. Betekenis 

Waarom doe je wat je doet? Iedereen wil het gevoel hebben dat hun werk ergens toe bijdraagt. Of dat nu voor hun eigen financiële zekerheid is, het helpen van een klant of gewoon omdat het goed voelt iets waardevols te doen. In een zelfsturend team is het belangrijk dat iedereen de “waarom” begrijpt. De Why uit de bekende Golden Circle van Simon Sinek. Deze waarom kan persoonlijk of bedrijfsmatig zijn. Wanneer je team hun waarom weet, zorgt het voor meer betrokkenheid en motivatie.

5 praktische tips: zo richt je zelfsturende teams in

Je hebt besloten om het avontuur van zelfsturende teams aan te gaan. Maar hoe zorg je ervoor dat je team niet als een stuurloos schip op de oceaan ronddobbert? Hier zijn enkele praktische tips om zelfsturende teams tot een succes te maken:

1. Geef vertrouwen, maar blijf betrokken

Loslaten is lastig, dat weten we. Maar het is belangrijk om je team de ruimte te geven. Vertrouw erop dat ze hun werk aankunnen zonder dat jij constant over hun schouder meekijkt. Dat betekent niet dat je helemaal uit beeld verdwijnt. Zorg dat je beschikbaar bent voor vragen of advies, maar laat je team de touwtjes in handen houden.

2. Creëer duidelijke doelen en kaders 

Geef je team een duidelijke richting door heldere doelen en verwachtingen te stellen. Wat moeten ze bereiken? Hoe ziet succes eruit? En wat zijn de grenzen waarin ze mogen werken? Zie het als een spel: je geeft de spelregels, maar zij bepalen hoe ze het spel spelen.

3. Moedig open communicatie aan 

Een zelfsturend team staat of valt met goede communicatie. Zorg dat iedereen zich vrij voelt om te praten over wat er goed gaat, maar ook wat er misgaat. Misschien werkt voor jullie een wekelijkse check-in of open feedbackmomenten? Het gaat erom dat iedereen zich gehoord voelt en dat problemen snel opgelost worden.

4. Stimuleer verantwoordelijkheid en eigenaarschap

Het mooie aan zelfsturende teams is dat iedereen zijn eigen verantwoordelijkheid draagt. Zorg dat je teamleden de ruimte krijgen om beslissingen te nemen en daar ook de verantwoordelijkheid voor voelen. Zo leren ze sneller en voelen ze zich meer betrokken bij het resultaat.

5. Blijf coachen, niet micromanagen 

Zie jezelf echt als een coach langs de zijlijn, niet als een speler op het veld. Je bent er om je team te ondersteunen en te helpen ontwikkelen, niet om constant in te grijpen. Vraag hoe je ze kunt helpen, in plaats van zelf de touwtjes in handen te nemen.

6. Vier successen en leer van fouten

Vergeet niet om stil te staan bij de successen, hoe klein ze ook zijn. Het vieren van behaalde successen motiveert en versterkt het teamgevoel. En als er fouten worden gemaakt (want dat zal ongetwijfeld gebeuren), zorg dan dat het leerpunten zijn en geen zondeboksessies. Fouten zijn de beste leermeesters.

7. Maak gebruik van een zelfsturende methode

Verandering is voor veel mensen wel een ding. Om te kijken of je team op het juiste spoor zit, is het handig om gebruik te maken van een zelfsturende teams model. Bijvoorbeeld de piramide van Lencioni. Deze piramide bestaat uit:

  1. Vertrouwen
  2. Conflict
  3. Betrokkenheid
  4. Verantwoordelijkheid
  5. Resultaat

Het begint allemaal bij de onderste laag van de piramide: vertrouwen. Wanneer je de eerste vier lagen samen doorloopt en zorgt dat dit goed zit, kom je automatisch uit bij de bovenste laag: resultaat. 

8. Wees geduldig, het kost tijd 

Zelfsturende teams leiden is een proces, geen quick fix. Geef je team de tijd om te groeien in hun nieuwe rol en ondersteun ze in het leerproces. Verwacht niet dat alles vanaf dag één perfect loopt. Het belangrijkste is dat ze de ruimte krijgen om te experimenteren en te leren van hun ervaringen.

Nog efficiënter en productiever samenwerken

Een van de voordelen van een zelfsturend team is dat het team efficiënter werkt. Wil je daarbij een steentje bijdragen en zelf ook efficiënter werken? Geef je team en jezelf ons boek Full focus op wat écht belangrijk is en Elke Dag om 15.00 Uur Klaar cadeau. Hierdoor ga je van altijd druk naar een productiever leven met meer rust. Volg ons ook op Instagram en Pinterest voor dagelijkse tips en inspiratie of meld je aan voor de nieuwsbrief. 

Conclusie: de koers naar succes met zelfsturende teams

Door je rol te transformeren van strenge kapitein naar coachende gids, geef je je team de ruimte om te groeien, bloeien en tot resultaten te komen. Loslaten is een kunst op zich, maar met duidelijke doelen en goede communicatie is dit een stuk minder spannend. Vertrouwen, verantwoordelijkheidsgevoel en openheid zijn de belangrijkste voorwaarden zelfsturend team. En laat de Piramide van Lencioni je helpen om de fundamenten van een succesvol team stevig te leggen.

Wil je weten hoe je het coachen van zelfsturende teams nu precies doet? Volg dan onze training Gesprekstechnieken. Tijdens deze 1-daagse training leer je hoe je het beste helder communiceert en een prettige gesprekspartner bent als coach van je team. De training wordt gegeven door een echte expert op het gebied van communiceren en na afloop heb je genoeg handvatten gekregen om het zelf in de praktijk toe te passen. Schrijf je nu in!

Zelfsturende teams

Veelgestelde vragen over zelfsturende teams

  • Wat zijn de 5 fasen van zelfsturing?

    1. Vorming: Teamleden leren elkaar kennen en verkennen de groepsdynamiek, waarbij de rolverdeling en doelen nog vaag zijn. 
    2. Storming: Er ontstaan conflicten en meningsverschillen terwijl teamleden hun positie proberen te bepalen en hun ideeën verdedigen.
    3. Norming: Het team begint samen te werken, stelt normen en waarden vast en er ontstaat een gevoel van cohesie.
    4. Prestaties: Het team functioneert optimaal, taken worden efficiënt verdeeld en teamleden ondersteunen elkaar bij het bereiken van doelen.
    5. Afsluiting: Dit is de afronding van de teamperiode, waarin successen worden gevierd en teamleden afscheid nemen of nieuwe projecten starten.

  • Waarom werken zelfsturende teams niet?

    Zelfsturend teams werkt niet als er sprake is van:

    • Een gebrek aan psychologische veiligheid
    • Onduidelijke doelen
    • Slechte communicatie
    • Ongelijke betrokkenheid van de teamleden
    • Te veel of juist te weinig leiding

  • Wat is een zelfsturend team precies?

    Zelfsturende teams betekenis: dit zijn groepen medewerkers die gezamenlijk de verantwoordelijkheid dragen voor hun werkprocessen en besluitvorming. Dit zonder aansturing van een manager. De teamleden hebben de autonomie om hun taken zelf te organiseren, prioriteiten te stellen en problemen op te lossen.

  • Welke voordelen bieden zelfsturende teams voor een organisatie?

    Zelfsturende teams bieden diverse voordelen aan diverse organisaties, in verschillende sectoren. Neem de zorg. Zelfsturende teams in de zorg bevorderen de betrokkenheid van medewerkers, omdat ze meer verantwoordelijkheid krijgen en actief bijdragen aan het zorgproces. Dit leidt tot een hogere motivatie en tevredenheid, wat op zijn beurt de kwaliteit van de zorg ten goede komt.

  • Wat zijn de uitdagingen bij het implementeren van zelfsturende teams?

    Er kan weerstand zijn van medewerkers die gewend zijn aan traditionele hiërarchieën.  Teamleden moeten beschikken over de juiste vaardigheden, zoals communicatie en probleemoplossing. Ook is psychologische veiligheid belangrijk; zonder een veilige omgeving durven teamleden zich minder te uiten.

  • Hoe stimuleer je autonomie zonder dat er chaos ontstaat?

    Om autonomie te stimuleren zonder chaos te creëren is er een goede balans nodig. Het begint met het stellen van duidelijke doelen en verwachtingen, zodat teamleden weten waar ze naartoe werken. Daarnaast is open communicatie nodig; regelmatige check-ins en feedbackmomenten helpen om problemen vroegtijdig te signaleren. Dit lees je ook terug in vrijwel elk zelfsturende teams boek.

  • Welke rol speelt de leidinggevende in een zelfsturend team?

    In een zelfsturend team fungeert de leidinggevende vooral als coach en facilitator in plaats van als traditionele manager. Jouw rol is om duidelijke doelen en kaders te stellen, open communicatie te bevorderen en je teamleden te ondersteunen bij hun ontwikkeling. 

  • Hoe zorg je ervoor dat een zelfsturend team effectief communiceert en samenwerkt?

    Om ervoor te zorgen dat een zelfsturend team effectief communiceert en samenwerkt, is het van belang om een cultuur van openheid en vertrouwen te bevorderen. Bijvoorbeeld door regelmatig teamvergaderingen en check-ins te houden, waar teamleden hun ideeën, zorgen en feedback kunnen delen.

  • Welke vaardigheden zijn essentieel voor de leden van een zelfsturend team?

    • Communicatievaardigheden
    • Probleemoplossend vermogen
    • Verantwoordelijkheid
    • Flexibiliteit
    • Creativiteit
    • Samenwerkingsvaardigheden

  • Hoe meet je het succes van een zelfsturend team?

    Ten eerste kun je kijken naar prestaties en resultaten, zoals het behalen van doelen en deadlines. De tevredenheid geeft inzicht in hoe betrokken en gemotiveerd teamleden zich voelen. Daarnaast is communicatie-effectiviteit van belang; het evalueren van de openheid en samenwerking binnen het team levert waardevolle inzichten op. Tot slot zijn klanttevredenheid en impact op de organisatie belangrijke externe maatstaven voor het succes van het team.

  • Welke organisaties hebben succes geboekt met zelfsturende teams en wat kunnen we daarvan leren?

    • Spotify: Het bedrijf moedigt autonomie aan binnen duidelijke kaders om betrokkenheid en wendbaarheid te vergroten. 
    • Zappos: Het bedrijf heeft het concept van Holacracy omarmd, wat heeft geleid tot een cultuuromslag. 
    • Buurtzorg: Het bedrijf heeft bewezen dat zelfsturing in de zorg leidt tot hogere klanttevredenheid en lagere kosten.

  • Hoe begin je met de transitie naar zelfsturende teams binnen een traditionele organisatie?

    1. Creëer bewustzijn: Informeer medewerkers over zelfsturende teams en bespreek de voordelen en uitdagingen.
    2. Bepaal geschikte teams: Kies teams met ervaren medewerkers die openstaan voor verandering.
    3. Stel duidelijke doelen: Zorg voor heldere doelstellingen en verwachtingen, zodat teams weten wat er van hen wordt verwacht.
    4. Bied training aan: Voorzie teams van training in communicatie, probleemoplossing en besluitvorming.
    5. Bouw aan vertrouwen: Moedig een cultuur aan waarin teamleden zich veilig voelen om ideeën en fouten te delen.
    6. Begin klein: Start met een pilotproject om de aanpak te testen en leer van de ervaringen.
    7. Evalueer en pas aan: Houd de voortgang in de gaten en maak waar nodig aanpassingen.
    8. Vier successen: Erken en vier de prestaties van teams om motivatie te bevorderen.

Wie zijn wij? | Tijdwinst.com

Tijdwinst.com is een trainingsbureau dat zich richt op slimmer (samen)werken. We bieden een breed scala aan (online) trainingen door het hele land, van timemanagement en assertiviteit tot gesprekstechnieken en snel lezen. Ben je nieuwsgierig geworden? Bezoek onze website of blogs en meld je aan voor een van onze (digitale) trainingen!