Feyenoord fans breken de tent af. En de hooligans de stad. Geen abnormaal plaatje na een belangrijke voetbalfinale. Maar hoe wordt een fan een hooligan met zulk agressief gedrag? “Heel (bio)logisch”, zegt de wetenschap. En het staat niet eens zo ver van jouw bed.
Sport en agressief gedrag gaat vaak samen. We zijn het gewend, zou je bijna kunnen zeggen. We hebben er namelijk al decennia mee te maken: agressief gedrag rondom wedstrijden. En dat gaat er vaak verre van sportief aan toe.
Kijk naar de rellen in Rotterdam anno 2017, door Feyenoord supporters:
Da’s niet mis. Het zou zelfs in een land in staat van oorlog niet misstaan, qua aanblik. Sportfanaat zijn ís dan ook zoiets als oorlogvoeren, claimen velen. En die vergelijking lijkt zowaar te kloppen, inclusief oorlogsslachtoffers…
- In de jaren ‘70 woedde er zelfs letterlijk de zogenaamde voetbaloorlog tussen Honduras en El Salvador in Midden-Amerika, rondom de wereldbeker – met 900 doden aan de kant van El Salvador, en meer dan 2000 in Honduras.
- Ruim een decennium later, in 1985, komt de voetbaloorlog dichter bij huis: er vallen 39 doden tijdens de Europese bekerfinale tussen Liverpool en Juventus in het Belgische Heysel.
- Een paar jaar later vallen er 96 doden in het belangrijkste landelijke voetbaltoornooi, tijdens de halve finale – waar supporters agressief worden en mensen in paniek raken.
- In 2013 nog vielen er 18 doden in Argentinië bij agressief gedrag rondom voetbalwedstrijden, in Colombia 40 (!) en in Brazilië 30. Meer dan het laatste land ooit gekend heeft.
Nu hoef je niet alles wat agressieve supporters doen meteen oorlogvoering te noemen, maar dat agressief gedrag an sich wél aan de orde van de dag is bij sportwedstrijden – is een onweerlegbaar feit.
Maar hoe komt dat toch? Hoe transformeert iemand van een blije supporter naar een losgeslagen hooligan, die aan gort slaat wat of wie hij tegenkomt op zijn oorlogspad?
“Heel (bio)logisch, dat agressief gedrag”, zeggen psychologen en onderzoekers.
Hoe het komt
David Cameron, voormalig premier van het Verenigd Koninkrijk, noemde het gedrag van hooligans ooit:
“Criminaliteit, puur en simpel.”
Maar, reageert psycho-analist prof. dr. Ken Eisold:
“Rellen zijn complexe aangelegenheden, die je niet zomaar kunt reduceren tot iets simpels als dat.”
Natuurlijk is het crimineel gedrag, maar simpel is het niet – wil hij zeggen. Er gaat namelijk een enorm psychologisch proces aan vooraf: dat agressief gedrag bij belangrijke sportwedstrijden. Het is geen tasjes-jatten-criminaliteit. Het is een soort criminaliteit dat te maken heeft met allerlei wonderlijke psychologische en biologische processen, zoals:
- ‘Massa psychologie’, zoals Freud het noemde, vlak na de Eerste Wereldoorlog (over groepsgevoel en de gevolgen);
- de wat jongere ‘terror management theorie’ (over aanbidding en de gevolgen);
- en vooral een hoop “diepgewortelde, instinctieve neurale reacties” (in het hooligans brein, met alle gevolgen van dien).
Laten we vooraan beginnen, met die zogenaamde ‘massa psychologie’ van Freud. Een interessante, die nu – ten tijde van bekerfinales – net zo relevant is als in de tijd van de Eerste Wereldoorlog. (Toch weer die oorlog, hè?)
1. “Massa psychologie”
Het heeft iets te maken met mensenmassa’s, dat is waarschijnlijk al duidelijk. En waar vind je die? Juist, op de tribunes. In de fan-vakken. Massa’s! En allemaal hebben ze één gedeelde factor: het team. Het bindt hen, wat hen tot een ontzettend krachtige groep maakt. “Een intens gevoel van erbij horen”, noemt prof. Eisold het teamgevoel van fans en hooligans.
En dat is precies de voedingsbodem voor extreem gedrag, volgens de psychologie. Wanneer je in een groep functioneert op zo’n niveau, lever je daar namelijk je identiteit voor in – samen met alle morele waardes die daarbij horen.
Prof. Eisold:
“De groep is je dekmantel. Een anonimiteit die het makkelijker maakt om je gewoonlijke morele waardes aan de kant te zetten. Je bent ondergedompeld, verzwolgen.”
En dat kan een behoorlijk gevaarlijke staat zijn. Wanneer de groep verantwoordelijk is, is die verantwoordelijkheid bij jou weg. Alles kán dus. En als je dan ook nog eens met stevige emoties rondloopt, dan laat je die gewoon de vrije loop. Óók als dat enorm boze en agressieve emoties zijn.
Sterker nog, een groep versterkt emoties bij elkaar. Is een groep vrolijk en enthousiast, bij een overwinning of een festivalconcert bijvoorbeeld, dan krijgt iedereen een versterkt euforisch gevoel. Is een groep down en teleurgesteld, bij een verlies of straf van de scheidsrechter bijvoorbeeld, dan krijgt iedereen een versterkt boos en agressief gevoel.
“Het kan een overweldigend uitbundige ervaring worden, een bevrijding van onderdrukte emoties.”
En als die onderdrukte groepsemotie dus toevallig ‘boos’, ‘teleurgesteld’ of ‘gefrustreerd’ is – dan heb je de poppen aan het dansen. En emotioneel, dat kunnen fanatieke supporters al gauw worden. Hun team is namelijk zoiets als hun geloof. Heeft met het tweede psychologische proces te maken:
2. “Terror management”
In dit geval staat ‘terror’ niet voor iets gewelddadigs, maar voor de andere vertaling van het woord: ‘grote angst’. Extreem aanhanger of fan van een voetbalclub zijn, komt namelijk voort uit doodsangst. Ja, die zag je niet aankomen bij al die stoere bullebakken! Volgens psycho-onderzoeker van sportfanatici dr. Jeff Greenberg is het toch echt zo.
Het zit namelijk zo: we zijn sterfelijk, dat vinden we onprettig en onbegrijpelijk, daarom hangen we naar iets dat onze eigen sterfelijkheid overstijgt. Iets dat voortleeft, na ons. Denk aan een club, een vereniging, een geloof, of zelfs een kind! Een zelfverklaarde held.
Eentje die we naar hartenlust kunnen aanhangen en aanbidden. We zetten ‘m op een voetstuk, kijken er naar op en verbinden onze identiteit er zelfs sterk aan. En dat gaat ver.
“Door onszelf zo sterk te verbinden met atleten, leven we plaatsvervangend via hen”, legt prof. Greenberg uit.
Supporters voelen zich dus letterlijk één met hun heldenteam. Ze zíjn hen – en dat voelt goed, omdat heldendaden alles overleven. Het voelt niet goed, wanneer een team verliest. Een extreme fan voelt zich dan namelijk ook letterlijk verloren doordat zijn held – met wie hij zich zo sterk identificeert – van z’n voetstuk valt.
En die pijn, die voelt een hooligan letterlijk, blijkt uit de derde neurologische factor. En dat wekt nogal een primitieve reactie op, met al het agressief gedrag van dien.
3. “Instinctieve neurale reacties”
Samuel Sommers, professor in de psychologie, bestudeerde het effect van ‘fan zijn’ op het brein. En wat blijkt? Gebeurt er iets in het voordeel van het eigen team, dan gaat er meer bloed naar het hersengebied dat plezier en beloning regelt – zoals bij het gebruik van drugs. Gebeurt er daarentegen iets in het nadeel, dan krijgt een extreme fan een rush in het hersengebied dat pijn regelt. Hij lijdt, letterlijk.
“Dit is een diepgewortelde, instinctieve neurale reactie”, zegt dr. Sommers, “waaraan je kunt zien dat fans hun sport serieus nemen.”
Bij die neurale reactie komen vervolgens allerlei hormonen kijken: van dopamine en oxytocine (gelukshormonen) tot een fikse testosteron-rush (zelfverzekerdheidshormoon).
In dat laatste geval heb je, in combinatie met het geactiveerde pijngedeelte in het hooligans (#3) brein plús het verloren gevoel door de gevallen held (#2) plús het emotieversterkende groepseffect (#1) – je raadt het al: de poppen flink aan het dansen.
Bron: ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4386810/
Verschillende factoren agressief gedrag bij fans, volgens onderzoek
Het gevolg = agressief gedrag
Hooligans hebben dus te maken met:
- serieuze instincten,
- heftige hormonen,
- religieuze neigingen
- en gewetenloze groepsgevoelens.
Al die factoren samen bouwen zich op tot één agressieve massa, met een hoop energie. En die moet ergens naartoe. Niet gek, dat hooligans dan alles aan gort slaan, legt psycholoog prof. Jan Derksen uit (nee, niet Johan Derksen – da’s die andere voetbalman). We kunnen namelijk heel slecht omgaan met gevoelens, beweert hij.
“Onze maatschappij is ‘affectfobisch’. Een maatschappij die bang is voor welke emoties dan ook. Agressie, frustratie, verdriet: mensen moeten het niet meer voelen, ze mogen het niet laten zien. Ondertussen hebben ze die emoties wel en worden ze doodongelukkig omdat ze alles onderdrukken.”
En dan heeft hij het niet alleen over hooligans. Mensen, in het algemeen. Net als jij. We hebben met z’n allen in het dagelijks leven last van een vaag ontevreden gevoel of frustratie bijvoorbeeld, waar we niet mee kunnen omgaan.
Wat jij daarmee te maken hebt
Prof. Derksen: “Mensen moeten wel degelijk met hun emoties om leren gaan.”
Dat geldt volgens hem voor hooligans, maar het geldt net zo goed voor iedereen. Laat het eruit, hou het niet in. Want iedereen krijgt te maken met allerlei emoties door de dag heen. Emoties die je pijngebieden activeren, of die je als groep euforisch of juist boos maken.
Negeer die niet. Onderdruk niks. Erken ze en reguleer ze.
Niet door over te gaan op agressief gedrag, natuurlijk. Het is je primaire reactie, bij boosheid. Maar wanneer je die emoties en instincten op tijd herkent en er assertief mee omgaat, kun je het rellen (de ruzie, discussie of het conflict) vóór zijn.
Op je werk
Op je werk, misschien? Heb je wel eens in een teammeeting gezeten waarbij er slecht nieuws verkondigd werd? Ontslagen, bijvoorbeeld. Je voelt dan de frustratie om je heen opbouwen, mensen worden boos, de vonk slaat over en het vuurtje wordt steeds verder opgestookt.
Op zo’n moment is het van belang om je bewust te zijn van de werking van dat groepsgevoel (emoties versterken elkaar) en van je eigen brein en hormoonstelsel (testosteron: aan). Natuurlijk mag je boos worden, wanneer daar reden toe is: dat is jouw emotie. Zolang je het maar niet uit in agressief gedrag.
Verwijder je van de groep, probeer alleen te luisteren naar je eigen gevoelens en ga daar assertief mee om – in plaats van agressief.
Op de tribune
Misschien heb je het zelfs in sportsferen meegemaakt: opgefoktheid op de tribunes of agressief gedrag in de stad. Zolang jij het maar bij je eigen emoties houdt, weg bij de agressieve groep. Dan blijft sport kijken zoals het hoort te zijn.
Een gezellige groep supporters…
… In plaats van een agressief hoopje hooligans:
Dagelijks handige inzichten? Volg ons op social media!
Volg ons onder andere op Instagram of Pinterest. Daar krijg je niet alleen handvatten op het gebied van assertiviteit, je ontvangt ook de slimme tips waarmee je jouw communicatie skills een boost geeft. De laatste artikelen netjes en overzichtelijk in je mailbox ontvangen? Schrijf je dan in voor de wekelijkse nieuwsbrief.
Leer je liever lezend, lees dan ons boek Elke Dag om 15.00 Uur Klaar. Maak kennis met de beste inzichten uit onze trainingen en leer slimmer werken in plaats van harder.
Wie zijn wij? | Cursus Assertiviteit
Tijdwinst.com is een trainingsbureau dat zich specialiseert in slimmer (samen)werken. We bieden door het hele land diverse (online) trainingen aan, variërend van timemanagement, assertiviteit, gesprekstechnieken tot aan snellezen. Nieuwsgierig? Neem dan zeker eens een kijkje op onze website of blogs, en schrijf je in voor één van onze (digitale) trainingen.
- 1-daagse training Time Management | Blog
- 1-daagse training Assertiviteit | Blog
- 1-daagse training Gesprekstechnieken | Blog
- 1-daagse training Feedback Geven | Blog
- 1-daagse training Snellezen, Mindmapping en Geheugentechnieken | Blog
- 1-daagse training Effectief Thuiswerken voor Teams | Blog
